روزه فقط امساك از اكل و شرب نيست، بلكه شرائطى ديگر هم همراه آن است، تعهد و مسؤوليتهاى انسان در
برابر روزه، اين فريضه الهى زياد است.
حضرت صادق(عليه السلام) فرمود: لا صيام لمن عصى الامام، و لا صيام لعبد آبق حتى يرجع، و لا صيام لامراة
ناشزة حتى تتوب، و لا صيام لولد عاق حتى يبر، (1) روزه نيست براى كسى كه امام و پيشواى خود را نافرمانى
كند و از او اطاعت ننمايد، و صحيح نيست روزه عبد فرارى، تا مراجعت كند و به خدمت باز نگردد، و روزه زن
ناشزه درست نمى باشد تا توبه كند و در اختيار همسرش قرار گيرد و همچنين روزه فرزند عاق شده پدر و مادر تا
خوب نشود و اصلاح نگردد، مورد قبول قرار نمى گيرد، و روزه به حساب نمى آيد بلى يكى از ابعاد سياسى اين
حديث شريف، اطاعت و فرمانبرى پيروان و رهروان مسلمان از راهبر و پيشواى مذهبى است. فاطمه (سلام الله
عليها) در آداب صائم سخن مى گويد
حضرت فاطمه (عليها السلام) سيده نسوان عالم در آداب روزه دار مى فرمايد: عن جعفر بن محمد عن آبائه عن
فاطمه (عليهم السلام): «انها قالت: ما يصنع الصائم بصيامه اذا لم يصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه » (2) .
جعفر بن محمد (عليهما السلام) از آباء گرامش از فاطمه دخت گرام رسول الله (صلى الله عليهم اجمعين)
روايت مى نمايد: كه حضرت زهرا (عليها السلام) فرمود: صائم با روزه خويش كارى نكرده (يعنى حق روزه را ادا
نكرده) هرگاه زبان و گوش و چشم و جوارحش را از (آنچه كه بر آنها حرام است) حفظ نكرده باشد.
يعنى روزه يك مسماى واقعى از حفظ شكم از كل خوردنيها و نوشيدنيها و مبطلات ديگر و خلاصه اى از اجتناب
از گناهان و معصيت خداوند مى باشد، زيرا روزه دار بدون پرهيز از تمامى محرمات روزه واقعى را در خويش تحقق
نبخشيده است.
پنج خصلت موجب افطار روزه و بطلان وضوء مى شود.
اگرچه امروز فقهاى عالى مقام اين موارد را مبطل روزه و وضوء نمى دانند زيرا كمتر كسى است در زمان ما و
فرهنگ طاغوت زده و غرب زده ما از اين اوصاف رذيله بپرهيزد، آن خصال پنج گانه از بيان پيامبر گرامى اسلام
چنين است: «خمس خصال يفطرن الصائم، و ينقضن الوضوء الكذب، و الغيبة و النميمة، و النظر بشهوة، و
اليمين الكاذبة » (3)
پنج صفت است كه روزه را باطل و وضوء را مى شكند، دروغ و غيبت و سخن چينى و نظر شهوت انگيز، و قسم
دروغ.
اين اوصاف ذميمه براستى اثر معنوى و روحانى روزه و وضوء كه يك عبادت است در اسلام خنثى مى كند، و اجر
و ثواب روزه و وضوء را نابود مى نمايد.
درصحف ادريس (عليه السلام) است: «اذا دخلتم فى الصيام فطهروا نفوسكم من كل دنس و نجس و صوموا لله
بقلوب خالصة صافية منزهة عن الافكار السيئة و الهواجس المنكرة فان الله سيحبس القلوب اللطخة و النيات
المدخولة و مع صيام افواهكم من الماكل، فلتصم جوارحكم من الماثم فان الله لا يرضى منكم ان تصوموا من
المطاعم فقط لكن من المناكير كلها و الفواحش باسرها» (4) حضرت ادريس پيامبر (عليه السلام) در صحف
خويش فرمود: هرگاه وارد ماه صيام شديد، پس خويشتن را از هر پليدى و ناپاكى پاك سازيد، (درون خود را
براى پذيرش عبادت ويژه خداوند پاكسازى نمائيد) و روزه بگيريد براى خداوند با قلبى خالص و نورانى و پاك از
فكرهاى بد، و صداهاى نامفهوم و بى معنى و زشت، زيرا خداوند حبس مى نمايد دلهاى ناپاك و نيتهاى غير
خالص شما را و دهنهاى شما نبايد فقط با امساك از خوردنيها صائم و روزه دار باشد. بلكه بايد جوارح شما از
گناهان نيز روزه باشد (يعنى اعضاء شما هم بايد از معصيت خدا امساك نمايد) و همانا خداوند راضى نمى گردد و
خشنود نمى شود از شما به اينكه فقط از خوردنيها پرهيز كنيد، بلكه از كل منكرات و زشتيها بايد پرهيز نمائيد
تا آنجا كه تغيير حالت پيدا كنيد.
امام رضا عليه السلام فرمود: «اجتنبوا الغيبة غيبة المؤمن، و احذرو النميمة، فانهما يفطران الصائم و لا غيبة
الفاجر و شارب الخمر و اللاعب بالشطرنج و القمار» (5)
از غيبت مؤمن اجتناب كنيد، و از نمامى بپرهيزيد، براستى كه غيبت و نمامى روزه صائم را باطل مى نمايد، (و
اثرات و ثواب روزه را زايل مى گرداند)، ولى از فاجر و شارب الخمر و شطرنج باز و قمار باز غيبتى نيست، (يعنى
آنان از خود هتك حرمت نموده اند،و آبرو از خويش برده اند).
از فقه الرضا (عليه السلام) روايت شده كه حضرت رضا (عليه السلام) در رابطه با شرائط روزه و روزه دارى چنين
فرمود: «و اعلم يرحمك الله ان الصوم حجاب ضربه الله عزوجل على الالسن و الاسماع و الابصار و سائر الجوارح
لما له فى عادة من شره و طهارة تلك الحقيقة حتى يستر به من النار، و قد جعل الله على كل جارحة حقا للصيام
فمن ادى حقها كان صائما و من ترك شيئا منها نقص من فضل صومه بحسب ما ترك منها» (6) .
بدان (اى روزه دار) خداى رحمتت كند، كه براستى روزه ستر و حجابى است، كه خداوند او را بر زبانها و گوشها و
چشمها و سائر جوارح زده است، هرگاه معتاد بر زشتيها و شر و فساد باشند، (چون زبان و گوش و چشم و ساير
جوارح هرگاه تحت كنترل دقيق ايمان و دين شخص باشند، از شر آنان كاملا در امان مى باشد) كه طهارت (و
حجاب صوم) بر اسماع و ابصار و غيره، او را از آتش جهنم مى پوشاند و حجابى محكم از آتش براى او خواهند
شد. به تحقيق خداوند بر هر «آدم » خسته اى براى روزه گرفتن حقى مقرر فرموده است، پس اگر آن حق را اداء
كند (و به خوبى حق روزه دارى را به جاى آورد) هرآينه صائم و روزه دار است، (يعنى به جاى آورده حق روزه را) و
هر كس بعضى از آن شرايط را ترك نموده، از فضيلت و ثواب روزه اش به قدر و بحسب آنچه ترك كرده كاسته
است.