خشم



ماه رمضان، فرصتي براي پالايش روح و جان است پس در اين ماه بايد بيماريهاي نفس را شناسايي کرده، به مداواي آنها پرداخت. اگرچه امر خودسازي مختص به ماه رمضان نمي باشد اما اين ماه بهانه اي است تا بيشتر به اين مسئله فکر کنيم.



انسان زماني از ديگر موجودات متمايز مي شود که بتواند در جهت تکامل جنبه معنوي خويش اهتمام ورزد و صرفاً در جهت ماديات گام برندارد.



انسان براي تصفيه خود نياز به آگاهي و معرفت دارد؛ بر آن شديم تا با الهام گرفتن از آموزشهاي ره يافته گان اين مسير سخت و ناهموار، گامي در جهت رشد و تعالي انسانيت خويش برداريم.



حضرت امام خميني (ره) هفتمين حديث از کتاب چهل حديث را به خشم، پيامدها و درمان علمي و عملي آن اختصاص مي دهد و دريچه سخن را در اين خصوص با روايتي از امام صادق عليه السلام مي گشايد که:



"خشم کليد همه بديها است."



"ابن مسکويه" در تعريف خشم، مطلبي به اين مضمون دارد:



"خشم در حقيقت حرکتي نفساني است که به واسطه آن جوششي در خون قلب به منظور گرفتن انتقام ايجاد مي گردد. در اين حال آتش خشم شعله مي کشد و عقل تحت تأثير قرار مي گيرد. انسان در چنين شرايطي – به گفته حکميان – مانند غاري مي گردد که در آن آتشي افروخته باشند، دودي خفه کننده آن را پوشانده باشد و امکان خاموش کردن آتش ميسر نباشد."



همو مي افزايد: بقراط مي گويد: "من از کشتي اي که در دريا دچار طوفان و موج هاي سهمگين شده باشد، اميدوارتر هستم تا کسيکه خشم او برافروخته شده باشد، زيرا ناخداي کشتي به هر طريق ممکن کشتي را نجات خواهد داد، اما نجات کسي که آتش خشم او شعله ور شده باشد ممکن نيست. براي او موعظه، پند و اندرز هم کارگر نخواهد افتاد و چه بسا بر خشم او بيفزايد."



مزاياي خشم



نمي توان گفت که در کل، خشم منفي است چرا که قوه خشم از نعمتهاي خداوند است که بقاي شخص وابسته به آن مي باشد. اگر اين قوه در حيوان وجود نداشت از خود دفاع نمي کرد، و اگر در انسان نبود علاوه بر اين که از بسياري کمالات باز مي ماند، اخلاق وي از اعتدال خارج مي شد و به سستي، تنبلي، بي غيرتي و ظلم پذيري مبتلا مي گرديد. بر اين اساس، تصور برخي افراد که قائل به از بين بردن اين قوه اند، خطاست. چراکه خداي متعال آن قوه را بيهوده در انسان قرار نداده است. امر به معروف و نهي از منکر، نبرد با دشمنان دين و جهاد با دشمن درون، يعني نفس سرکش، با اين قوه انجام مي گيرد: حتي برخي از حکما براي جلوگيري از سست شدن اين قوه راه حلهاي علمي و عملي مطرح کرده اند، از جمله رفتن به ميدان جنگ.



معايب خشم



حال که مزاياي اين قوه مشخص شد بايد به معايب آن هم نگاهي داشت.



امام صادق عليه السلام فرمود: "خشم، ايمان را فاسد مي کند، چنان که سرکه عسل را." چه بسا شخص در حال خشم از دين خدا برگردد، نور ايمان در دلش خاموش و نهايتاً هلاک گردد و پشيماني هم به حالش سودي نداشته باشد.



امام باقر عليه السلام فرمود: "همانا اين خشم، جرقه آتشي از شيطان است که در قلب آدم برافروخته مي شود." و همچنين از آن حضرت چنين نقل شده است: "در تورات، ضمن اسراري که خداوند متعال با موسي داشت، آمده است که اي موسي! خشم خود را از کسيکه تو را بر او مسلط کرده ام نگهدار، تا خشم خود را از تو نگه بدارم."



بدان که آتشي از آتش غضب الهي سخت تر نيست، چنانکه حواريون حضرت عيسي عليه السلام از آن حضرت درخصوص سخت ترين چيز سؤال کردند. آن حضرت فرمود: "سخت ترين چيزها خشم خداست". پرسيدند: «با چه چيز خود را از آن حفظ کنيم؟» حضرت فرمود: "به اينکه خشم نگيريد".



راه رهايي



براي رها شدن از خشم، راه حل هايي نيز ذکر گرديده است:



1- انديشيدن در پيامدها، دستاوردها و مفاسد خشم



2- منصرف کردن نفس از اينکه در ورطه خشم بيافتد. در منابع اهل سنت آمده است که رسول اکرم صلي الله عليه و آله هرگاه به خشم مي آمد، اگر ايستاده بود، مي نشست و اگر نشسته بود به پشت مي خوابيد پيامبر(ص) مي فرمايند: در هنگام خشم، سکوت نمائيد.



3- از بين بردن اسباب خشم؛ يکي از اين اسباب، حب نفس است، که دوستي مال، جاه، شرف، مقام و .... از آن حاصل مي شود. انسان به دليل محبتي که به اينها دارد، و قتي مزاحمتي براي اين موارد احساس کند، يا احتمال مزاحمتي براي اين امور بدهد، خشمگين مي شود.



اما آنچه مسلم است انسان بايد بينديشد و مراقب باشد تا اين قوه را که خداوند براي بقاي او در وجودش به امانت نهاده است، برخلاف منظور پروردگار به کار نبرد و اگر چنين کند مستحق سرزنش و عذاب خواهد بود