مقدمه

قرآن كريم تنها كتابى است كه اصالت خود را تا كنون حفظ كرده و راه دراز تاريخ را به سلامت و شايستگى پيموده و هميشه از گزند حوادث و دستبرد بيگانگان در امان بوده و خواهد بود<انا نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون»(حجر، 15 / 9)



على رغم ضمانت اطمينان بخش خداوند متعال در قرآن كريم بر حفظ و صيانت آن كتاب الهى مع الأسف شبهه تحريف قرآن از دير زمان مطرح بوده و پيوسته مورد انكار و رد علما و محققان بزرگ اسلامى بوده است، جز برخى گروهها يا افرادى كه(به هر دليل) اين شبهه را قوى گرفته و خواسته اند به گونه اى آن را توجيه كنند. همين امر باعث شده است قرآن عظيم الهى از اتهامات دشمنان در امان نبوده و متهم به تحريف گردد؛ كه الحمدلله با توجه به درايت خاص علماى بزرگ اسلامى پاسخ هاى مناسب به اين گونه شبهات داده شده است/



از آنجا كه نخستين گام در پژوهش و تحقيق، آشنايى كامل با منابع و تحقيقات انجام شده در آن موضوع است، و از طرفى تكرار كارهاى انجام شده و پر بار نبودن برخى از پژوهش ها غالباً به خاطر بى اطلاعى محقق از سرچشمه هاى آن موضوع مى باشد، شناسايى و شناساندن منابع، بسيار ضرورى به نظر مى رسد، هر چند دانشمندان و متخصصان فن كتاب شناسى كارهايى بسيار بزرگ در اين زمينه انجام داده اند كه اثر ارزشمند<الذريعْ الى تصانيف الشيعه» تاليف مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانى از آن قبيل مى باشد، ولى براى دسترسى بهتر و سريع تر به منابع، داشتن كتاب شناسى موضوعى از ضروريات ديگرى است كه مى تواند مكمل زحمات گذشتگان باشد/



بر اساس همين ضرورت در حد وسع و توانايى خود، به جمع آورى و معرفى آثار ارزشمندى از بزرگان و دانشمندان اسلامى در موضوع<تحريف يا عدم تحريف قرآن» پرداختم كه اميدوارم مورد قبول خداوند متعال قرار گيرد/



قبل از پرداختن به اصل موضوع تذكر چند نكته ضرورى است:



1. آثار ارآيْ شده پيرامون<تحريف يا عدم تحريف قرآن» تنها در اين مقاله خلاصه نمى شود؛ بلكه اين مجموعه تنها آثارى است كه يا خود اثر در دسترس بوده اند و يا به هر شكل ديگر(كه اشاره خواهد شد) اطلاعاتى از آنها به دست رسيده است/



2. از آنجا كه قريب به اتفاق آثار ارايه شده تنها به اثبات عدم تحريف قرآن پرداخته اند؛ لذا نام اين مقاله<كتاب شناسى تحريف ناپذيرى قرآن» مى باشد، هر چند به بعضى از كتب مانند<فصل الخطاب» نيز اشاره گرديده است/



3. در اين مقاله علاوه بر كتاب هايى كه مستقلاً پيرامون موضوع<تحريف يا عدم تحريف» نوشته شده، در حد توان هر كتابى كه بحث قابل توجهى درباره تحريف قرآن داشته است به آن كتاب و ريز موضوع و صفحات مورد نظر اشاره شده است؛ لذا در اين مقاله 166 اثر، در پنج قسمت ارايه مى شوند كه عبارت اند از:



الف) كتاب هايى كه مستقلاً پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن نوشته شده اند: 54 اثر/



ب) كتاب هاى علوم قرآنى كه حاوى بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن مى باشند: 35 اثر/



ج) بعضى از كتب تفسير قرآن كه مقدمه آنها حاوى بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن مى باشند: 15 اثر/



د) كتاب هايى در موضوعات مختلف كه حاوى بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن مى باشند: 21 اثر/



ه) مقالاتى كه در مطبوعات پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن به طبع رسيده است: 41 اثر/



4. ترتيب كتاب ها در هر قسمت به ترتيب حروف الفبا است/



5. هر كتاب يا اثرى كه در دسترس بوده است سعى گرديده خلاصه و فهرستى از بحث آن كتاب يا اثر در معرفى كتاب گنجانده شود/



6. در ستون ناشر كتاب، به ترتيب به مؤسسه انتشاراتى و محل نشر و نوبت چاپ اشاره شده است/



7. در ستون مختصات كتاب، به ترتيب به اندازه كتاب و زبان كتاب و تعداد صفحات كتاب اشاره شده است/



8. در قسمت (ه) بعد از ذكر نام نشريه مورد نظر تنها به تاريخ نشريه اشاره شده است/



9. بعد از ذكر نام كتاب يا اثر، شماره اى داخل كروشه نوشته شده است كه اشاره به منبع كتاب يا اثر مورد نظر دارد كه اين منابع عبارت اند از:



[1] كتابخانه تخصصى مركز فرهنگ و معارف قرآن؛



[2] كتابخانه حضرت آيت الله العظمى مرعشى نجفى(ره)؛



[3] كتابخانه مجمع جهانى اهل بيت عليه السلام؛



[4] كتابخانه تخصصى تفسير و علوم قرآن واقع در خيابان شهيد فاطمى(دور شهر)؛



[5] كتابخانه تخصصى تفسير و علوم قرآن حضرت آيت الله العظمى گلپايگانى(ره)؛



[6] مركز مطالعات و تحقيقات اسلامى، برنامه نمايه(قسمت مطبوعات)؛



[7] كتابنامه بزرگ قرآن كريم، حسن بكايى؛



[8] الذريعْ الى تصانيف الشيعْ، حاج آقا بزرگ تهرانى؛



[9] علوم قرآن و فهرست منابع، عبدالوهاب طالقانى؛



[10] كتابخانه پژوهشكده باقر العلوم عليه السلام؛



[11] كتابخانه مدرسه علميه فيضيه.



10. در پايان از هكمارى تمامى مراكزى كه به هر نحو در اين امر، حقير را مورد لطف قرار داده اند، مخصوصاً كتابخانه تخصصى مراكز فرهنگ و معارف قرآن، تقدير و تشكر مى نمايم/



الف) كتاب هايى كه مستقلاً پيرامون تحريف يا عدم تحريف تأليف شده اند:



1. آرأ علما المسلمين فى التقيه و الصحابْ و صيانْ القرآن الكريم،[1] سيد مرتضى رضوى، الارشاد للطباعْ / بيروت، 1411 ق، وزيرى / عربى / 250/



همان گونه كه از اسم كتاب پيداست، مؤلف، اين كتاب را در سه موضوع تأليف كرده است؛ ولى مهم ترين بحث آن مربوط به صيانت قرآن از تحريف است/



مهم ترين مطالب: 1. معنى تحريف؛ 2. تحريف در قرآن نيست؛ 3. رأى مسلمانان و علما درباره تحريف قرآن؛ 4.بعضى از احاديث وارده درباره تحريف قرآن از كتب صحاح عامه و مسانيد آن.



2. آلأ الرحيم فى الرد على تحريف القرآن،[2] حاج شيخ عبدالرحيم المدرس الماهر التبريزى الخيابانى، رقعى / عربى / 63/



مؤلف در اين كتاب به بررسى تحريف از حيث اشتقاق و مفهوم لغوى و وقوع يا عدم وقوع تحريف در قرآن كريم پرداخته است. ضمناً اين كتاب مزين به تقريط حضرت آيت الله العظمى مرعشى نجفى مى باشد/



3. افسانه تحريف قرآن،[1] رسول جعفريان، محمود شريفى، معاونت فرهنگى سازمان تبليغات اسلامى / تهران، 1367 ش، رقعى / فارسى/



اين كتاب ترجمه كتاب<اكذوبْ تحريف القرآن» مى باشد كه در شماره(5) به آن اشاره خواهد شد.



4. افسانه هاى تحريف قرآن،[2] احمد مهدى(فخر كرمانى)، چاپ زهره با همكارى كانون انتشار، 1350 ش، رقعى / فارسى / 287/



مهم ترين مطالب: بخش اول: عدم تحريف از ديدگاه آيات قرآن و شبهاتى كه وارد شده و جواب آن شبهات؛ بخش دوم: دلايل قول به تحريف و پاسخ به آن دلايل؛ بخش سوم: نظر علماى شيعه درباره تحريف/



5.اكذوبْ تحريف القرآن بين الشيعْ و السنْ،[ 1] رسول جعفريان، بعثْ مقام معظم رهبرى در حج، قسمت تحقيقات / تهران، محرم الحرام 1413 ق، رقعى / عربى / 139/



مهم ترين مطالب: 1. معنى لغوى و اصطلاحى تحريف؛ 2. ادله عدم تحريف قرآن؛ 3. جمع آورى قرآن در زمان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم و عدم تحريف؛ 4. اهل سنت و تحريف؛ 5. تحريف و روايات شيعه؛ 6. علماى شيعه و تحريف؛ 7. مصحف على عليه السلام و مصحف فاطمه عليه السلام؛ 8. تحريف از نظر غلاْ و بعضى از اخباريين؛ 9. فصل الخطاب و تحريف.



اين كتاب به زبان فارسى است به وارد و نيز ترجمه شده است كه در رديف(3) به ترجمه فارسى آن شاره شد و ترجمه اردوى آن نيز در شماره(21) خواهد آمد/



6. بحثى درباره تصحيف و تحريف قرآن يا عدم تحريف [ 1] على مزارعى(با راهنمايى دكتر حجتى كرمانى)، دانشگاه تهران، 1353 ش، رحلى / فارسى / 89/



مؤلف، اين كتاب را براى پايان نامه خود در دوره فوق ليسانس فرهنگ عربى و علوم قرآن تأليف كرده است/



مهم ترين مطالب: 1. معانى مختلف تحريف؛ 2. نظر محققان اسلامى درباره تحريف و تصحيف قرآن؛ 3. دلايل عدم تحريف، 4. عقيده به تحريف بعد از حيات حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله و سلم؛ 5. كيفيت جمع آورى قرآن؛ 6. بررسى قرآن منسوب به حضرت على عليه السلام/



7. بررسى و نقد و روايات تحريف در كتاب فصل الخطاب،[ 1] محسن بيات، دانشگاه تربيت مدرس / تهران، 1373 ش، رحلى / فارسى / 277/



اين كتاب نيز پايان نامه دوره كارشناسى ارشد مؤلف مى باشد. مباحث مورد بحث در اين كتاب عبارت اند از: 1. شناختى از محدث نورى و كتاب فضل الخطاب؛ 2. بررسى اسناد روايات تحريف؛ 3. بررسى و نقد آيات ادعايى، 4. اثبات عدم تحريف قرآن از نظرگاه حديث و علماى شيعه/



8. برهان روشن(البرهان على عدم تحريف قرآن)،[ 2] حاج ميرزا مهدى بروجردى، بوذرجمهرى، مصطفوى / تهران، 1374 ش، رقعى / فارسى / 190/



اين كتاب در پاسخ به كتاب<سنجش حقيقت»(كه قايل به تحريف مى باشد) نوشته شده است مباحثى كه در اين كتاب به آن پرداخته شده است عبارت اند از: 1. برهان نقلى بر عدم تحريف قرآن؛ 2. برهان عقلى بر عدم تحريف قرآن؛ 3. جلوگيرى از تفسير و تأويل قرآن در عصر خلفا؛ 4. اشتباه صاحب فصل الخطاب و صاحب احتجاج؛ 5. كلمات زعماى علماى اسلام؛ 6. نظريه و اقوال علما و دانشمندان عامه در عدم تحريف قرآن/



9. البرهان على سلامْ القرآن من الزيادْ و النقصان،[ 1] سعدى ياسين.(م 1396)، المكتب الاسلامى / بيروت / چهارم، جيبى / عربى / 119. مؤلف، اين كتاب را در رد ادعاهاى آقاى نلسون دانماركى - كه در كتاب<اصدق الاقاويل على صحْ التوراْ و الانجيل» مدعى نقص قرآن گرديده است - نوشته است/



مهم ترين مطالب: 1. تاريخ نزول قرآن كريم؛ 2. حكمت نزول قرآن منجماً. 3. تقسيم قرآن به مكى و مدنى؛ 4. سوره ها و نام هاى آنها؛ 5. جمع قرآن كريم.



10. البرهان على عدم تحريف القرآن،[ 1] مرتضى الرضوى، الارشاد / بيروت / اول، 1411 ق، وزيرى / عربى / 364/



مهمترين مطالب: 1. جمعى از احاديث وارده در تحريف قرآن(جمع آورى شده از صحاح عامه و مسانيد آنها)؛ 2. آراى علماى شيعه اماميه در مورد سلامت قرآن از زياده و نقصان؛ 3. رأى مسلمانان در مورد تحريف.



11. پژوهشى پيرامون مصونيت قرآن از تحريف،[ 1] عباس نقيئى، دانشگاه امام صادق عليه السلام / تهران، 1368 ش، رحلى / فارسى 211/



اين كتاب، پايان نامه دوره كارشناسى ارشد مؤلف در رشته معارف اسلامى و تبليغ دانشگاه امام صادق عليه السلام مى باشد؛ كه با راهنمايى استاد سيد محمد باقر حجتى و مشاوره آقاى على اكبر غفارى و دكتر سيد ضيأ الدين سجادى نگارش يافته است/



مهم ترين مطالب:1. قرآن و مساله تحريف؛ 2. بررسى نظريه تحريف قرآن؛ 3. تحريف و سنت؛ 4. بررسى نظريه عدم تحريف قرآن؛ 5. آرا و اقوال علماى شيعه در نفى تحريف/



12. پژوهشى در بيان عدم اختلاف و تعارض در قرآن كريم،[ 1] سيد محمد هادى زبر جد، خطى(به خط مؤلف)، 1369 ش، رحلى / فارسى / 217/



اين كتاب، پايان نامه دوره كارشناسى ارشد مؤلف در دانشكده الهيات و معارف اسلامى مى باشد كه با راهنمايى استاد سيد ابوالفضل مير محمدى به رشته تحرير در آمده است/



مهم ترين مطالب: 1. تفسير آيه<افلا يتدبرون القرآن...»؛ 2. عدم اختلاف و تناقض ميان معانى و مفاهيم قرآن كريم؛ 3. بلاغت و فصاحت قرآن كريم؛ 4. اخبارات غيبيه قرآن مجيد؛ 5. ساير وجوه عدم اختلاف در قرآن كريم؛ 6. اسباب و علل موهم اختلاف در قرآن كريم/



13. تدوين القرآن،[ 1] على الكورانى، دار القرآن الكريم / قم / اول، وزيرى / عربى / 487/



مهم ترين مطالب: 1. داستان اتهام شيعه به قول به تحريف قرآن؛ 2. خلاصه ردهاى علماى شيعه؛ 3. جايگاه خليفه عمر از ديدگاه قرآن و سنت؛ 4. نقصان و زيادى قرآن از نظر خليفه؛ 5.قرأات شخصيه و مجادلات تحريف؛ 6. نظرياتى كه ممكن نيست مسلمان ها آنها را قبول نمايند؛ 7. حرام كردن بحث علمى در مورد قرآن از طرف خليفه؛ 8. داستان احرف سبعه و جمع قرآن؛ 9. جايگاه اهل سنت از نظر سنت؛ 10. جايگاه برادران اهل سنت از نظر يهوديان؛ 11. صفات قرآن از ميان سخنان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم و اهل بيت و يارانش/



14. ترجمه و تحقيق از كتاب صيانْ القرآن من التحريف،[ 1] آيت الله آيةالله محمد هادى معرفت، محمد قنبرى جلفائى، دانشگاه تهران، رحلى / فارسى / 127/



اين كتاب، ترجمه كتاب صيانْ القرآن من التحريف است كه مترجم آن را به عنوان پايان نامه خود با راهنمايى استاد محمد باقر حجتى كرمانى ترجمه كرده است. در شماره(44) به اصل كتاب اشاره خواهد شد/



15. ترجمه و تحقيق و تعليق كتاب كشف الارتياب عن تحريف كتاب رب الارباب،[1] محمد بن ابى القاسم الطهرانى، امير جودى، دست نويس به خط مترجم(تصوير)، سال 1369 - 1370، رحلى / فارسى / 208/



اين كتاب، ترجمه و تحقيقى است از كتاب<كشف الارتياب عن تحريف كتاب رب الارباب» - كه در شماره(50) به آن اشاره مى شود - و مترجم نيز آن را براى پايان نامه فوق ليسانس خود در رشته علوم قرآن و حديث در دانشكده الهيات و معارف اسلامى دانشگاه آزاد ترجمه كرده است، مهم ترين مباحث اين كتاب عبارت اند از: 1. تولد فرقه اى جديد در ايجاد فتنه هاى جديد؛ 2. برخورد نويسنده با كتاب فصل الخطاب(محدث نورى)؛ 3. بيان انواع تحريفات ذكر شده در فصل الخطاب؛ 4. در بيان سخنان علماى شيعه درباره تحريف نا پذيرى قرآن/



16. التحريف،[ 7] احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن على/



كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين كتاب را از كتاب لغت نامه دهخدا، 4 / 1239 نقل مى كند/



17.تحريف قرآن،[ 7] مركز چاپ و نشر، فارسى/



كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از فهرست كامپيوترى ناشرين داخلى در پنجمين نمايشگاه كتاب تهران نقل مى كند/



18. تحريف قرآن،[ 7] اردو، كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين كتاب را از فهرست كتب مخلوط بك ايجى امام بارگاه شاه نجف كراچى / 25 نقل كرده است/



19. التبديل و التحريف،[ 8] ابى القاسم على بن احمد الكوفى العلوى/



20. تحريف قرآن،[ 1] رحلى / فارسى / 101.



اين اثر جزوه اى است كه ظاهراً با دست خط نويسنده مى باشد؛ ولى متأسفانه اثرى از نام و نام خانوادگى مؤلف در آن ديده مى شود و نيز بعد از نوشتن، غلطگيرى و تصحيح نشده است.و تنها تصويرى از آن اثر در كتابخانه تخصصى مركز فرهنگ و معارف قرآن موجود مى باشد/



21. تحريف قرآن،[ 1] رسول جعفريان، سازمان تبليغات اسلامى / تهران، ممتاز على صاحب، 1410 ق، رقعى / اردو / 100.



اين كتاب ترجمه<اكذوبْ تحريف القرآن» است كه در شماره(5) به آن اشاره شد/



22. تحريف القرآن،[ 7] احمد بن على حسين اشكورى، نجف اشرف، 1931 م، عربى/



كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از كتاب<معجم المؤلفين العراقيين، 10 / 92» نقل كرده است/



23. تحريف قرآن،[ 7] رام چند(هندو)، سفير هند(پريس امر تسر) هند، 1878 م / 454/



كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از فهرست كتاب هاى قرآن و تفسير و ديگر علوم دانشگاه پنجاب لاهور نقل كرده است/



24. تحريف قرآن،[ 7] سيد راحت حسين گوپالپورى(شيعه)، 1376 ق/



كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از فهرست آثار چاپى شيعه در شبه قاره، بخش 1 / 17 نقل كرده است.



25. تحريف القرآن،[ 7] سيد ظفر حسن بن الشاد على بن امداد على بن حمايت على(نقوى امروهى)، هندى(شيعه)، 1375 ق/



كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از كتاب<نقبأ البشر» تأليف مرحوم حاج شيخ آقا بزرگ تهرانى، 3 / 978 و از كتاب دايرْ المعارف تشيع، 2 / 501 نقل مى كند/



26. تحريف قرآن،[ 7] سيد على حائرى(شيعه)، كتب خانه حسينيه، 1360 ق./ اردو / 80. كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از كتاب فهرست آثار چاپى شيعه در شبه قاره بخش اول 43 / نقل كرده است/



اين كتاب در جواب شايعه قايل بودن شيعه به تحريف قرآن نوشته شده و بعضى از مباحث آن عبارت اند از: 1. مسأله تحريف؛ 2. عظمت قرآن؛ 3. انواع تحريف؛ 4. سنّيان قايل به تحريف لفظى اند نه شيعيان؛ 5. حفاظت قرآن از تحريف؛ 6. عدم اعتقاد شيعه به تحريف مصحف على و فاطمه عليه السلام/



27.تحريف القرآن،[ 8] سيد راحت حسين بن طاهر حسين الكوپال الپورى / اردو/



28. تحريف القرآن،[ 8] سيد على نقى بن السيد ابى الحسن النقوى اللكهنوى / اردو/



29. تحريف قرآن كى حقيقت(حقيقت تحريف قرآن)،[ 7] على نقى بن أبى الحسن(شيعه)، سرافراز قومى پريس، لكنهو، هند، 1933 م / اردو / 210/



كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از<فهرست آثار چاپى شيعه در شبه قاره بخش اول / 44» و از<معجم مؤلفى الشيعه / 420» و از<فهرست كتاب هاى كتابخانه جامعه همدرد دهلى» نقل كرده است. اين كتاب رد بر نظريه اى است كه قايل است شيعيان قايل به تحريف هستند/



30. التحريف و التبديل،[ 7] ابو عبدالله محمد بن خالد.



كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از كتاب<معالم العلمأ فى فهرست كتب الشيعْ و اسمأ المصنفين منهم قديماً و حديثاً / 105» نقل مى كند/



مؤلف اين كتاب نيز از اصحاب امام موسى بن جعفر عليه السلام مى باشد/



31. التحريف و التبديل،[ 7 و 8] ابى جعفر محمد بن الحسن الصير فى الكوفى. صاحب كتابنامه بزرگ قرآن كريم، اين اثر را از<معجم الدراسات القرآنيْ عند الشيعْ الاماميْ / 62» نقل مى كند/



مؤلف اين كتاب نيز از اصحاب امام صادق عليه السلام مى باشد/



32. تحريف و نزول دفعى قرآن،[ 3] آيت الله آيةالله محمد هادى معرفت، كنگره هزاره شيخ مفيد / قم / اول.، وزيرى / فارسى / 12/



اين اثر مقاله اى است از استاد معرفت كه در ذيل مجموعه مقالات فارسى كنگره هزاره شيخ مفيد، ش 72 به طبع رسيده است/



33. التحقيق فى نفى التحريف عن القرآن الشريف،[ 2] السيد على الحسين الميلانى، دار القرآن الكريم / قم / اول.، 27 رجب 1410 ق. وزيرى / عربى / 371/



مهم ترين مطالب: 1. سخنان علماى شيعه در نفى تحريف؛ 2. ادله شيعه بر نفى تحريف؛ 3. احاديث تحريف در كتب شيعه؛ 4.شبهاتى پيرامون قرآن در پرتو اخبار شيعه؛ 5. روات احاديث تحريف از شيعه؛ 6. احاديث تحريف در كتب اهل سنت؛ 7. روات احاديث تحريف از اهل سنت؛ 8. اقوال و آراى اهل سنت/



34. التنزيل و التحريف،[ 8] سيارى(الحسن بن سليمان الحلى).



35. تنزيه القرآن الشريف عن التغيير و التحريف فى الرد على بعض المستشرقين،[ 9.]



36. الجواب الحنيف فى الرد على مدعى التحريف،[ 1] يوسف احمد نصر الدجوى، مطبعْ النهضْ الادبيْ، 1331 ق، وزيرى / عربى / 272/



اين كتاب ردى است بر كتاب<هل من تحريف فى الكتاب الشريف» نوشته: القسيس كولديساك انگليسى كه در سه قسم تنظيم گرديده است/



1. ادله قطعيه بر سماوى بودن دين اسلام؛ 2. رد بر آنچه در كتاب آمده و اشتباهات عقلى و نقلى آن كتاب؛ 3. شرح اعتقاد مسيحيان.



37. خلفائى ثلاثْ كا ايمان اور مسئلْ عدم تحريف القرآن،[ 2] على صاحب عاقل انصارى(سنى).، مينجر اماميْ كتب خانه لاهور - ششم.، رقعى / اردو / 8/



آقاى مير محمد شاه صاحب شيعى جهلمى در جواب سؤال آقاى قاضى محمد ظهورالدين خانصاحب اكمل، مطالبى در نشريه<سراج الاخبار» چاپ كرده اند و آقاى على صاحب عاقل انصارى نيز در جواب ايشان اين كتاب را در هشت صفحه تأليف و منتشر كرده اند/



38. دفاع عن القرآن الكريم فى وجه الملاحدْ و المغرضين،[ 1] محمود عبدالنبى حسين سعد(سنى)، دارالمعرفْ الجامعيْ / اسكندريْ، 1992 م، وزيرى / عربى / 320/



مهم ترين مطالب: 1. عقيده ملحدين پيرامون تغيير و تبديل قرآن كريم؛ 2. آراى علما درباره قرائت شاذ در آيات مختلف؛ 3. ادعاى تناقض و اختلاف در قرآن كريم/



39. سلامْ القرآن من التحريف،[ 1] باقر شريف القرشى، مؤلف، 1417 ق/



اين كتاب در برگه دان كتابخانه مركز فرهنگ و معارف ثبت گرديده بود ولى هنگام مراجعه به كتاب ها به آن دست نيافتيم/



40. سلامْ القرآن من التحريف،[ 1] مركز الرسالْ، مركز الرسالْ / قم / اول، / 1417 ق، رقعى / عربى / 111.



مهم ترين مطالب: 1. معنى التحريف لغتاً و اصطلاحاً؛ 2. ادله نفى التحريف؛ 3. روايات التحريف؛ 4. جايگاه علماى شيعه در روايات تحريف؛ 5. اهل سنت تحريف را نفى مى نمايند؛ 6. نمونه هايى از روايات تحريف در كتب اهل سنت؛ 7. مراحل جمع قرآن/



41. الشيعْ و تحريف القرآن،[ 1] محمد مال الله، محمد احمد النجفى، مكتبْ ابن تيميْ - عربستان 1409 ق، وزيرى / عربى / 172.



مؤلف محترم بجاى آنكه تحريف ناپذيرى قرآن را ثابت نمايد، به اثبات اعتقاد شيعه در تحريف قرآن پرداخته است؛ و علت آن هم متأسفانه اين است كه مؤلف زحمت مراجعه به آراى بزرگان از علماى شيعه را - كه در اين اثر ذكر خواهد شد - نداده است، بلكه به جاى آن به نوادر اقوال متمسك شده است/



42. الشيعْ و القرآن،[ 1] احسان الهى ظهير، اداره ترجمان السنْ / پاكستان / سوم، 1403 ق، وزيرى / عربى / 352/



آقاى احسان الهى ظهير نيز مانند آقاى محمد مال الله بجاى اينكه تحريف ناپذيرى قرآن را در اين كتاب ثابت نمايند سعى كرده است كه در حد امكان مذهب حقه شيعه را به تحريف قرآن متهم نمايد، غافل از حتى يك مراجعه به آرا و نظرات دانشمندان بزرگ شيعه/



43. صوت الحق و دعوت الحق،[ 1] آيت الله لطف الله صافى گلپايگانى، دار التعارف / بيروت، 26 ذى الحجْ 1396 ق، وزيرى / عربى / 93/



حضرت آيت الله صافى گلپايگانى در اين كتاب به اثبات اعتقاد شيعه بر عدم تحريف قرآن پرداخته اند/



44 صيانْ القرآن من التحريف،[ 2] آيت الله آيةالله محمد هادى معرفت، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه / قم / اول، شعبان المعظم 1413 ق، وزيرى / عربى / 328/



مهم ترين مطالب: 1. دلايل ما بر رفع شبهه تحريف؛ 2. تصريحات علماى قوم؛ 3. گواهى ديگران بر جايگاه بزرگان اماميه به قول به عدم تحريف؛ 4. تحريف در كتب عهدين؛ 5. تحريف از نظر حشويه عامه؛ 6. تحريف نزد اخباريين؛ 7. توهمات صاحب فصل الخطاب/



45. فصل الخطاب،[ 1] آيت الله علامه حسين نورى طبرسى، چاپ سنگى، 1298 ق، وزيرى / عربى / 385/



46. القرآن مصون عن التحريف،[ 1] آيت الله لطف الله صافى گلپايگانى، دار القرآن الكريم / قم، 1412 ق، رقعى / عربى / 10/



حضرت آيت الله صافى در اين كتاب با دلايلى روشن و مختصر تحريف ناپذيرى قرآن را اثبات مى فرمايند/



47. القرآن و دعاوى التحريف،[ 1] رسول جعفريان، دارالثقلين / بيروت / اول، 1415 ق، رقعى / عربى / 151/



اين كتاب نام ديگرى از كتاب<اكذوبْ تحريف القرآن» مى باشد كه در شماره(5) به آن اشاره شد/



48. قرآن هرگز تحريف نشده،[ 2] آيت الله علامه حسن زاده آملى، عبدالعلى محمدى شاهرودى، انتشارات قيام / قم / اول. 1371 ش، رقعى / فارسى / 141.



مهم ترين مطالب: 1. چرا مى گوييم قرآن تحريف نشده است؛ 2. توقيفى بودن سوره ها و آيات؛ 3. بسم الله الرحمن الرحيم هر سوره جز آن سوره است؛ 4. على عليه السلام قرآن را به ترتيب نزول جمع آورى كرده است؛ 5. هم اكنون قرآن بر طبق قرائت على عليه السلام قرائت مى شود؛ 6. اخبارى كه از تحريف قرآن سخن گفته اند؛ 7. گره خوردن سرنوشت محدث نورى و ابن شينوذ به هم؛ 8. تعليقات مرحوم شعرانى بر كتاب فصل الخطاب(10 صفحه)/



49. كتاب التنزيل من القرآن و التحريف،[ 8] ابن الحسن على بن الحسن بن فضال الكوفى/



حاج آقا بزرگ تهرانى درباره مؤلف اين كتاب مى گويد:<انه كان وجه الاصحاب و ثقتهم و عارفهم بالحديث لم يعثر على زلْ فيه و كان هو ابن ثمانيْ عشر عاماً عند وفاْ أبيه فى(224) يروى عنه ابن عقدْ المتوفى(333) و ابن الزبير المتوفى(348)»/



50. كشف الارتياب عن تحريف كتاب رب الارباب،[ 1] محمود بن ابى القاسم الطهرانى، تصوير كتاب خطى/



اين كتاب در رد كتاب فصل الخطاب مرحوم محدث نورى نوشته شده است/



51. المحجْ على فصل الخطاب فى ابطال القول بتحريف الكتاب،[ 1] عبدالرحمن المحمدى الهيدجى، المطبعْ العلميْ / قم، 1363 ش، وزيرى / عربى / 156.



مهم ترين مطالب: 1. در مورد وجوب جمع قرآن و متعين بودن آن بر پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم و بيان جمع قرآن؛ 2. در مورد تحريف و انواع آن و قايلين به تحريف و عدم آن؛ 3. در مورد ادله اى كه مى توان براى عدم تحريف قرآن به آنها استدلال كرد؛ 4. در مورد ادله تحريف؛ 5. در مورد قرأات/



52. مسئلْ تحريف قرآن،[ 1] طالب كرپالوى(شيعه)، جعفريه دار التبليغ / لاهور / دوم، 1292، وزيرى / اردو / 623/



مؤلف، امام جماعت يكى از حسينيه هاى لاهور مى باشد/



53. مسئلْ التقريب بين اهل السنْ و الشيعْ ج 1 و 2،[ 1] ناصر بن عبدالله بن على القفارى، دار طيبْ / رياض.1398 ق، وزيرى / عربى 256 / و 60/



اين كتاب ابتدا شيعه را متهم به تحريف قرآن كرده و سپس قايل به عدم امكان تقريب بين شيعه و سنى شده است/



54. مصونيت قرآن از تحريف،[ 1] آيت الله آيةالله محمد هادى معرفت، محمد شهر آشوبى، دفتر تبليغات سلامى / قم / اول، زمستان 1376 ش، وزيرى / فارسى / 256/



اين كتاب، ترجمه كتاب صيانْ القرآن عن التحريف مى باشد كه در شماره(44) به آن اشاره شد.



ب) برخى از كتاب هاى علوم قرآنى كه حاوى بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن مى باشند:



1. آرأ حول القرآن،[ 1] آيت الله العظمى سيد على الفانى الاصفهانى، دارالهادى / بيروت / اول، 1411 ق، وزيرى / عربى / 216/



مهم ترين مطالب: 1. امتناع وقوع تحريف در قرآن؛ 2. تعريف تحريف؛ 3. دلايل قايلين به تحريف؛ 4. دلايل قايلين به عدم تحريف.



2. آنچه بايد از قرآن بدانيم،[ 1] عبدالرحمن انصارى، نويسنده / دوم، 1371 ش - 1412 ق، وزيرى / فارسى / 159/



مهم ترين مطالب: 1. دلايل عدم تحريف قرآن؛ 2. عقيده برخى از دانشمندان معاصر؛ 3. تحريف معنوى/



3. بحثى درباره علوم قرآن،[ 1] عفيف عبد الفتاح طبارْ، حبيب الله مرزوقى شميرانى، مؤسسه انتشاراتى علامه / قم /، تابستان 1346 ش.جيبى / فارسى / 156/



اين كتاب ترجمه كتاب<روح الدين اسلامى» مى باشد/



4. بحوث فى تاريخ القرآن و علوم،[ 5] ابوالفضل مير محمدى، دارالتعارف للمطبوعات / بيروت، 1400 ق، وزيرى / عربى / 341/



اين كتاب ترجمه كتاب<تاريخ و علوم قرآن» مى باشد كه توسط مؤلف به عربى ترجمه گرديده است، و در شماره(7) به آن اشاره خواهد شد/



5. بسوى قرآن،[ 2] سيد احمد آيت اللهى، كتابخانه مدرسه چهل ستون مسجد جمعه / تهران / اول، مرداد ماه 1362، وزيرى / فارسى / 203/



6. تاريخ قرآن،[ 2] استاد علامه طباطبايى، سهيلا دين پرور، نشر فرهنگ قرآن، 12 فروردين 1361 ش، رقعى / فارسى / 104/



7. تاريخ قرآن، آيت الله آيةالله محمد هادى معرفت، انتشارات سمت / تهران / دوم، بهار 1377 ش، وزيرى / فارسى / 216/



مهم ترين مطالب: 1. معنى تحريف؛ 2. دلايل نفى تحريف؛ 3. منشأ قول به تحريف؛ 4. روايات اهل سنت؛ 5. روايات اماميه/



8. تاريخ و علوم قرآن،[ 1] سيد ابوالفضل مير محمدى زرندى، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين / قم / چهارم، تابستان 1375/



مهم ترين مطالب: 1. قرآن شريف در همه جا يكسان است؛ 2. همه بين دفتين قرآن است؛ 3. اخباريون چه گفته اند؛ 4. دليل هاى قايلان به تحريف و جواب آن؛ 5. دليل هاى قايلان به عدم تحريف؛ 6. دليل هاى حجيت قرآن و قرآنيت آن/



9. ترجمه، نقد و تحقيق كتاب مقدمتان فى علم القرآن،[ 1] مجيد معارف، مدرسه تربيت مدرس، بهمن ماه 1364 ش/



اين كتاب پايان نامه مؤلف - جهت دريافت دانشنامه مدرسى در رشته الهيات و معارف اسلامى(گرايش علوم قرآن و حديث) - مى باشد كه با راهنمايى استاد سيد محمد باقر حجتى نگارش يافته است/



مهم ترين مطالب: 1. بررسى مسأله زياده و نقصان در قرآن كريم؛ 2. آيات منسوخ التلاوْ در رواياتى از ابن كعب؛ 3. موقعيت ابن مسعود و رفع شبهاتى درباره او؛ 4. چرا ابن مسعود از نگارش معوذتان خود دارى كرد/



10. تنزيه التنزيل،[ 5] هبْ الدين(محمد على) الحسينى الشهرستانى، على رضا حكيم خسروى، چاپخانه حيدرى، خرداد 1331 ش، رمضان 1371 ق، وزيرى / فارسى / 202/



مهم ترين مطالب: 1. پيرامون عصمت قرآن از تحريف، نقصان و تدوين آن در حيات نبى صلى الله عليه و آله و سلم؛ 2. تدوين قرآن از عهد پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم تا عهد عثمان؛ 3. در قرآن كم و كاستى نيست؛ 4. قرآن نزد شيعيان محفوظ از زياده و نقصان است؛ 5. در پيرامون تحريف وحى آسمانى قبل از اسلام و رد شبهه مدعيان/



11. پرسش و پاسخ هايى در شناخت تاريخ و علوم قرآنى،[ 1] دكتر مجيد معارف، انتشارات كوير / تهران / اول، 1376 ش. وزيرى / فارسى / 293/



12. پژوهشى نو درباره قرآن كريم،[ 1] علامه سيد جعفر عاملى، محمد سپهرى، شوراى هماهنگى تبليغات اسلامى / تهران / اول، بهمن 1374 ش، 10 صفر 1409 ق، وزيرى / فارسى / 347/



اين اثر ترجمه اى است از كتاب<حقايق هامْ حول القرآن الكريم» كه در شماره(14) به آن اشاره خواهد شد/



13. حقايقى مهم پيرامون قرآن كريم،[ 1] حاج سيد جعفر مرتضى عاملى، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين / قم / اول، زمستان 1371 ش، وزيرى / فارسى / 332/



اين اثر ترجمه ديگرى از كتاب<حقايق هامْ حول القرآن الكريم» مى باشد كه در شماره(14) به آن اشاره خواهد شد/



14. حقايق هامه،[ 3] سيد جعفر مرتضى العاملى، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين / قم / اول، 1410 ق، وزيرى / عربى/



مهم ترين مطالب: فصل اول: روايات و نظرات؛ فصل دوم: بررسى روايات تحريف قرآن؛ فصل سوم: ما قرآن را نگاهبانيم؛ سياست و شايعه تحريف قرآن؛ اهل قرآن كيانند؛ تحريف واقع در قرآن/



15. دايرْ المعارف قرآن كريم ج 1،[ 10] جمعى از محققين، حسن سعيد، گرد آورنده / تهران / اول، عيد سعيد غدير 1406 ق، وزيرى / فارسى 216/



16. دانستنى هايى از قرآن،[ 1] آيت الله شيخ محمد مظفرى، چاپخانه علميه / قم / اول، محرم الحرام 1410 ق، 25 صفر 1408 ق، رقعى / فارسى / 246/



مهم ترين مطالب: 1. تحريف به زياده باطل است؛ 2. تحريف به نقيصه محل كلام است؛ 3. بزرگان دين از قديم و حديث منكر تحريف قرآن هستند؛ 4. استدلال به آيات قرآنى در عدم تحريف قرآن؛ 5. ذكر كلى مفسرين در مقام/



17. دانستنى هاى قرآن،[ 2] مصطفى اسرار، انتشارات محيا / تهران / ششم، 1373 ش، رقعى / فارسى / 211/



18. درسنامه علوم قرآن،[1] حسين جوان آراسته، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى / قم / اول /، 1377 ش، وزيرى / فارسى / 496/



مهم ترين مطالب: فصل اول: كليات مثل تعريف و اقسام تحريف؛ فصل دوم: آراى دانشمندان اسلامى، فصل سوم: دلايل عدم تحريف؛ فصل چهارم: شبهات قايلان به تحريف/



19. سر البيان فى علم القرآن،[ 1] حسن بيگلرى، كتابخانه سنايى، 1366 ش، وزيرى / فارسى / 315/



مؤلف در اين قسمت از كتاب به آراى علماى اسلامى مانند شيخ صدوق، شيخ ابو على طبرسى و سيد مرتضى علم الهدى اشاره كرده است و براى اثبات عدم تحريف قرآن به چهار آيه شريفه تمسك جسته/



20. شناخت قرآن،[ 1] آيت الله العظمى سيد ابوالقاسم خويى، محمد صادق نجمى، هاشم هريسى، دفتر مدينْ العلم / قم، شعبان 1402 ق، وزيرى / فارسى / 327/



اين اثر، خلاصه اى از كتاب شريف<البيان» است كه توسط آقايان هاشم هريسى و محمد صادق نجمى ترجمه و تلخيص گرديده است، مترجمان محترم هدف از ترجمه و تلخيص را چنين بيان مى كنند:<به علت مفصل بودن كتاب و اختصاصى بودن بعضى از مسايل و مطالب آن استفاده كامل از اين كتاب براى همگان و مخصوصاً براى جوانان امكان پذير نبود، با در نظر گرفتن اين دو موضوع... اين كتاب تلخيص گرديد و تغييراتى كه مى تواند آن را ساده تر و در سطح همگانى ترى قرار دهد به عمل آمد.»



21. شناخت قرآن،[ 1] سيد على كمالى دزفولى، انتشارات فجر / اول، زمستان 1364 ش، وزيرى / فارسى / 660/



مهم ترين مطالب: 1. انواع احتمالى تحريف؛ 2. تحريف به زياده؛ 3. تحريف به نقيصه؛



4. دلايل عدم تحريف؛ 5. ادله قايلان به تحريف/



22. علوم قرآن،[ 1] دكتر رجبعلى مظلومى.، نشر آفاق / اول.، 27 رجب 1401 ق./ 60 3 / 11، رقعى / فارسى / 287/



مهم ترين مطالب: 1. نظرات علماى اماميه؛ 2. نسخ التلاوْ؛ 3. كتب قابل مطالعه در عدم تحريف قرآن؛ 4. حجيت و تواتر قرآن/



23.علوم قرآن،[ 1] سعيدى روشن، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى / قم / اول، تابستان 77 ه.ش، وزيرى / فارسى / 344/



مهم ترين مطالب: 1. مفهوم و اقسام تحريف؛ 2. دلايل تحريف ناپذيرى قرآن؛ 3. گواهى تاريخ بر تواتر نص قرآن؛ 4. دستاويزهاى قايلان تحريف و نقد آنها/



24. علوم القرآن،[ 1] حضرت علامه مولانا سيد شمس الحق صاحب افغانى، المطبعْ العربيْ / لاهور، رقعى / اردو / 288/



مهم ترين مطالب: 1. روايات ابن عباس درباره تحريف؛ 2. شيعه و تحريف قرآن؛ 3. تحريف نائيبل، انجيل متى، مرقس و...؛ 4. بائيبل كى تحريف كى داخل شبهات/



25. علوم القرآن عند المفسرين، ج 1،[ 1] مركز الثقافْ و المعارف القرآنيْ.، مركز نشر دفتر تبليغات اسلامى / قم / اول، 1416 ق، 1374 ش، وزيرى / عربى / 600/



اين كتاب به بررسى نظرات بعضى از علماى تفسيرى و علوم قرآن پرداخته است كه عبارت اند از: قمى، هود بن محكم، طوسى، طبرسى، قرطبى، فيض كاشانى، الجنابذى، آلوسى، بلاغى، عبدالقادر، نهاوندى، طباطبايى، صادقى و خويى/



26. قرآن پژوهى، ج 1،[ 1] بهأ الدين خرمشاهى، انتشارات دوستان و انتشارات ناهيدا تهران / اول، پاييز 1377 ش.، وزيرى / فارسى/



مهم ترين مطالب: 1. معانى تحريف؛ 2. قايلان به تحريف از شيعه؛ 3. محدث نورى و فصل الخطاب؛ 4. جمع قرآن و مصحف عثمانى؛ 5. دلايل قايلان به عدم تحريف؛ 6. آرا و نظرات بزرگان شيعه؛ 7. فتواى مجتهدان بزرگ/



27. قرآن در اسلام،[ 1] علام سيد محمد حسين طباطبايى، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين / قم / بهمن ماه 1361 ش، رقعى / فارسى / 176/



28. قرآن در اسلام [ 1] شهيد يوسف مرحبا، واحد فرهنگى بنياد شهيد / تهران، شهريور 1361 ش، رقعى / فارسى / 107/



29. قرآن شناسى، ج 1،[ 1] آيت الله محمد تقى مصباح يزدى، محمود رجبى، مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمينى / قم / اول، بهار / 1376 ش، وزيرى / فارسى / 272/



مهم ترين مطالب: 1. مصونيت قرآن از تحريف؛ 2. دلايل قرآنى مصونيت از تحريف؛ 3. بررسى چند شبهه؛ 4. بررسى دو استدلال عقيم؛ 5. نگاهى به دلايل معتقدان به تحريف/



30. قرآن و كتاب هاى ديگر آسمانى،[ 1] سيد عبدالكريم هاشمى نژاد، انتشارات فراهانى / تهران / چهارم، 29 شعبان المعظم 1387 ق - يازدهم آذر ماه 1346 ش. جيبى / فارسى / 308/



مهم ترين مطالب: 1. آيا چيزى بر قرآن افزوده شد؟ 2. آيا چيزى از قرآن كاسته شد؟ 3. جمع آورى قرآن در زمان پيغمبر اسلام صلى الله عليه و آله و سلم؛ 4. اهتمام مسلمين در حفظ قرآن؛ 5. تنظير نوشته هاى قرآن در زمان پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم؛ 6. قرآن عثمان و نسخه اى از آن در انگلستان؛ 7. مدارك اسلامى بر عدم تحريف/



31. كليات علوم قرآن،[ 1] محسن اسماعيلى، انتشارات بنيان / اول، زمستان 1374 ش، رقعى / فارسى / 135/



مهم ترين مطالب: 1. معانى تحريف؛ 2. دلايل عدم تحريف؛ 3. دلايل قايلان به تحريف.



32. مباحث علوم قرآن در الميزان،[ 1] اصغر زاهدى تير، دانشگاه آزادى اسلامى، ارديبهشت 1374 ش، رحلى / فارسى / 401/



مهم ترين مطالب: فصل اول: مسأله تحريف از نظر قرآن؛ فصل دوم: دلايل عدم تحريف قرآن در روايات؛ فصل سوم: دلايل قايلين به تحريف قرآن؛ فصل چهارم: انسأ و تحريف قرآن.



اين كتاب پايان نامه دوره فوق ليسانس مؤلف در رشته علوم قرآن و حديث است كه با راهنمايى آقاى دكتر محمد على لسانى فشاركى و مشاوره حجْ الاسلام محمد على مهدوى راد و دكتر ابوالقاسم امامى به رشته تحرير در آمده است/



33. معرفْ القرآن فى تفسير الميزان،[ 1] السيد احمد محمود زاده الحسينى. مؤسسه اسماعيليان / قم / اول، 1374 ش، وزيرى / عربى / 240/



مهم ترين مطالب: 1. دليل ما بر عدم وقوع تحريف در قرآن؛ 2. دلالت اخبار بر عدم وقوع تحريف؛ 3. روايات تحريف؛ 4. جمع آورى اول قرآن؛ 5. جمع آورى دوم قرآن؛ 6. روايات انسأ(فراموشى)/



34. الميسر فى علوم القرآن،[ 1] عبدالرسول الغفار، دار و مكتبْ الرسول الأكرم / بيروت / اول، 1425 ق، وزيرى / عربى / 272/



مهم ترين مطالب: 1. معنى تحريف؛ 2. نقص و زياده در حرف؛ 3. نقص يا زياده به كلمه يا بيشتر؛ 4. تحريف به زياده يا نقيصه در يك سوره يا مجموع سوره ها؛ 5. تحريف در زياده و نقيصه در مجموع آيات؛ 6. تحريف در تبديل كلمه اى به جاى كلمه ديگر؛ 7. تحريف در تبديل حرفى به حرف ديگر؛ 8. حجاج و تغيير يازده حرف از قرآن؛ 9. تحريف در تبديل حركتى به حركتى ديگر؛ 10. بزرگان علماى شيعه تحريف قرآن را نفى مى كنند.



35. الوجيز فى علوم القرآن و تاريخه،[ 1] مصطفى قصير العاملى، الدار الاسلاميْ / بيروت، 1418 ق، وزيرى / عربى / 128/



مهم ترين مطالب: 1. تواتر القرآن الكريم؛ 2. شواهد تاريخى ديگر؛ 3. ادعاى تحريف؛ 4. تصريحات علما/



ج) بعضى از كتب تفسير كه مقدمه آنها حاوى بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن كريم مى باشند/



1. اطيب البيان، ج 1،[ 1] الحاج سيد عبدالحسن طيب، انتشارات بنياد فرهنگى اسلامى حاج محمد حسين كوشان پور / دوم. ربيع الثانى 1382 ق، وزيرى / فارسى / 528/



2. بيان علوم و مسايل كلى قرآن، ج 1،[ 1] آيت الله العظمى سيد ابوالقاسم خويى(ره)، محمد صادق نجمى و هاشم زاده هريسى، دانشگاه آزاد اسلامى واحد خوى / پنجم، تابستان 1375، وزيرى / فارسى / 455/



اين اثر، ترجمه كتاب شريف البيان مى باشد كه در شماره(3) به آن اشاره خواهد شد. در ضمن خلاصه اين كتاب نيز تحت عنوان<شناخت قرآن» مى باشد كه در قسمت كتب علوم قرآن، شماره(20) به آن اشاره شد/



3. البيان فى تفسير القرآن،[ 1] آيت الله العظمى سيد ابوالقاسم خويى(ره)، انوار الهدى، وزيرى / فارسى / 557.



مهم ترين مطالب: 1. معنى و اقسام تحريف؛ 2. عقيده مسلمانان در تحريف قرآن؛ 3. نسخ تلاوْ در قرآن؛ 4. دلايل عدم تحريف قرآن؛ 5. دلايل طرفداران تحريف قرآن و پاسخ آنها/



4. بينات الفريد،[ 1] حاج شيخ حسن فريد گلپايگانى، مروى / تهران، 1399 ق، وزيرى / عربى / 238/



اين كتاب در شرح تفسير نعمانى نوشته شده كه از از شاگردان بزرگ شيخ كلينى در قرن چهارم بوده است و بعضى استظهار كرده اند كه وفات او بعد از سال 342 بوده است/



آقاى سيد محمد تقى كشفى مقدمه اى بر اين كتاب نوشته و مى فرمايد: مفسر اين تفسير مولى امير المؤمنين عليه السلام است و نعمانى راوى اين تفسير است/



5. تفسير جامع، ج 1،[ 1] حاج سيد ابراهيم بروجردى، كتابخانه صدر / تهران / سوم، رجب 1375 ق، وزيرى / فارسى / 528/



مهم ترين مطالب: 1. پنج دليل بر عدم تحريف قرآن؛ 2. مراد از تحريف؛ 3. مزمت اصحاب رأى و گمان/



6. تفسير الصافى، ج 1،[ 3] ملا محسن فيض كاشانى، مؤسسْ الاعلمى / بيروت / اول، 1399 ق، وزيرى / عربى / 486/



7. تفسير كبير منهج الصادقين، ج 1،[ 3] ملا فتح كاشانى، كتابفروشى اسلاميه / تهران، آذر 1340 ش، وزيرى / فارسى/



8. الجامع الاحكام القرآن، ج 1،[ 4] ابى عبدالله محمد بن احمد الانصارى القرطبى(م شوال 671)، دار الكتب العلميْ / بيروت، رحلى / عربى / 319/



9. ضيأ التفاسير، ج 1،[ 1] محمد صادق الموسوى الخوانسارى،(چاپ سنگى)، ذى قعده 1294 ق، سلطانى / فارسى / 512/



10. الفرقان فى تفسير القرآن، ج 1،[ 3] دكتر محمد صادقى، مؤسسْ الوفأ / بيروت / اول، 1405 ق، وزيرى / عربى / 460/



11. مدخل التفسير،[ 5] آيت الله محمد فاضل لنكرانى، مطبعْ الحيدرى / تهران / اول، 1396 ق، وزيرى / عربى / 296/



12. مقدمه تفسير آلأ الرحمن،[ 1] آيت الله جواد بلاغى، دار احيأ التراث العربى / بيروت، وزيرى / عربى / 396/



اين مقدمه در ابتداى تفسير شريف مجمع البيان چاپ انتشارات ناصر خسرو، ص: 26 - 30 نيز به طبع رسيده است/



13. مقدمه تفسير مراْ الانوار و مشكوْ الاسرار،[ 3] مولى ابوالحسن الفتونى(م 1149)، مؤسسه اسماعيليان / قم، رحلى / عربى / 362/



نويسنده در ابتداى اين بحث مى فرمايد:<اعلم ان الحق الذى لا محيص عنه بحسب الاخبار المتواترْ الاتيْ و غيرها ان هذا القرآن الذى فى ايدينا قد وقع فيه بعد رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم شئ من التغييرات.»



همان گونه كه آقاى محمود بن جعفر الموسوى الزرندى در ترجمه مؤلف مى فرمايد: تفسير مراْ الانوار و مشكوْ الاسرار تنها دو جلد آن به طبع رسيده است كه جلد اول آن به عنوان مقدمه مى باشد و جلد دوم نيز تا نصف تفسير سوره بقره نوشته شده است، و نيز همان گونه كه مرحوم حاج ميرزا حسين نورى در كتاب مستدرك، الفائدْ الثالثْ، حاشيه ص 385 مى نويسد اين كتاب(مقدمه) در زمان مرحوم ميرزاى نورى، از ايشان گرفته شده و توسط بعض از اركان دولت به عنوان مقدمه تفسير البرهان به طبع رسيده است، و لذا در صفحه اول اين كتاب كه حاوى نام كتاب و مؤلف مى باشد نوشته شده است:<و هى كالمقدمْ على تفسير البرهان للمحدث البحرينى(ره) »/



14. مقدمه تفسير منهج الصادقين،[ 3] علامه ابوالحسن شعرانى، كتابفروشى اسلاميه / تهران، آذر ماه 1340 ش، وزيرى / فارسى/



اين اثر در مقدمه تفسير كبير منهج الصادقين ج 1 به طبع رسيده است كه در شماره(7) همين قسمت به آن اشاره شد.



15. نفحات الرحمن فى تفسير القرآن،[ 1] محمد نهاوندى، چاپ سنگى، 1375 ق ذى الحجْ، سلطانى / عربى / 496/



د) برخى از كتب علوم مختلف اسلامى كه حاوى بحث پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن مى باشند:



1. آموزش عقايد ج 2،[ 3] آيت الله محمد تقى مصباح يزدى، سازمان تبليغات اسلامى / تهران / نهم، پاييز 1372 ش، رقعى / فارسى / 385/



2. أجوبْ المسائل المنهاويْ،[ 2] حسن بن يوسف المطهر(علامه حلى)(648 - 726)، مطبعْ الخيام / قم، 1401 ق، وزيرى / عربى 188/



3. أجوبْ موسى جار الله،[ 3] سيد عبدالحسين شرف الدين الموسوى(م 1377 ق)، سيد عبدالزهرأ ياسرى، مجمع جهانى اهل بيت عليه السلام / قم / اول، وزيرى / عربى / 130.



4. اسلام و رجعت،[ 2] عبدالوهاب فريد، چاپخانه دانش تهران، پانزدهم جمادى الثانى 1300 ق، وزيرى / عربى / 234/



مؤلف براى اثبات عدم تحريف قرآن از بيانات و كلمات علماى اسلام استفاده برده است/



5. اصول عقايد، كرائم اخلاق،[ 2] زين العابدين ذوالمجدين، چاپخانه دانشگاه / تهران، آذر 1316 ش، وزيرى / فارسى / 280/



6. الاعتقادات،[ 3] شيخ صدوق(م 381 ق)، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد / قم / اول، 1413 ق، وزيرى / عربى/



اين كتاب در ضمن مجموعه مصنفات شيخ مفيد(ره) شماره 5 به طبع رسيده است/



7. اوائل المقالات،[ 3] ابى عبدالله محمد بن محمد بن النعمان العكبرى البغدادى(شيخ مفيد، 336 - 413).، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد / قم / اول، 1413 ق. وزيرى / عربى/



اين كتاب نيز در ضمن مجموعه مصنفات شيخ مفيد(ره) شماره(4) به طبع رسيده است/



8. بيست پاسخ،[ 2] هيأت تحريريه مؤسسه در راه حق، مؤسسه در راه حق، 20 / 2 / 1360 ش، رقعى / فارسى / 220/



9. بيست پاسخ به موسى جار الله،[ 2] علامه سيد شرف الدين، محمد مختار شاهى(طبسى)، انتشارات جهان آرا / تهران، 25 محرم 1393 ق، جيبى / فارسى / 322/



10. پاسخ شبهاتى پيرامون مكتب تشيع،[ 10] عباس على موسوى، احمد بهشتى، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامى / تهران / اول، زمستان 1371 ش، رقعى / فارسى / 316/



مهم ترين مطالب: 1. شيعه و قرآن؛ 2. شيعه و احاديث تحريف؛ 3. بخارى و احاديث نقصان قرآن/



11. دين و وجدان،[ 1] آيت الله حاج شيخ عباس طهرانى(م 1385 ق)، انتشارات انصاريان / قم / دوم، زمستان 1371 ش، وزيرى / فارسى / 416/



12. الذريعْ الى تصانيف الشيعْ ج 3،[ 3] شيخ آقا بزرگ تهرانى، دارالاضوأ / بيروت، وزيرى / عربى/



13.سعد السعود،[ 3] على بن موسى بن جعفر بن محمد بن طاووس الحسنى الحسينى(م 664 ه)، دار الذخائر للمطبوعات وزيرى / عربى / 313/



14. شرحى بر وصيت نامه سياسى الهى امام خمينى(ره)،[ 2] احمد آذرى قمى، انتشارات دارالعلم / قم / سوم، وزيرى / فارسى / 414/



15. صد مقاله سلطانى،[ 11] سلطان الواعظين شيرازى، مؤسسه مطبوعاتى فراهانى / تهران / دوم، جمادى الثانى 1377 ق، وزيرى / فارسى / 530/



16. علم اليقين فى اصول الدين ج 1،[ 3] مولى محسن الكاشانى(فيض كاشانى)(م 1091)،



دار البلاغْ / بيروت / اول، 1410 ه ق، وزيرى / عربى / 590/



17. الفصول المهمْ،[ 2] الامام عبدالحسين شرف الدين الموسوى، دار النعمان / نجف اشرف / پنجم، 1327 ق، وزيرى / عربى/



18. كشف الحق و دفع الباطل،[ 2] آقا شيخ محمد غروى گلپايگانى، مؤسسه دينيه سنقر كليائى، ربيع الثانى 1369 ق، رقعى / فارسى / 165/



19. مبارزه طاغوتيان با قرآن [ 1] استاد على كريمى جهرمى، دار القرآن الكريم آيت الله گلپايگانى / قم، دى ماه 1360 ش، رقعى / فارسى / 158/



20. مراجعْ كتاب نصوص قرآنيْ محرّفْ من كتاب تعليم اللغْ العربيْ،[ 1] الدكتور الهادى عبد العال حنيش، دانشكده الدعوْ الاسلاميْ / طرابلس، 1397 ق، وزيرى / عربى / 12.



اين كتاب يكى از مقالات مجله شماره 4 دانشكده الدعوْ الاسلاميْ مى باشد كه در جواب و رد يك كتاب درسى نحو عربى است كه براى اهل زبان فرانسوى نوشته شده و بعضى از آيات را در آن كتاب به صورت تحريف شده و غلط آورده اند كه نويسنده اين مقاله به پاسخ گويى و تصحيح آن آيات پرداخته است/



21. مصائب النواصب،[ 2] قاضى نور الله شوشترى(1019 ش) محمد على مدرس رشتى(م 1334)، كتابفروشى و چاپخانه اسلاميه / تهران، جيبى / فارسى / 254/



ه) مقالاتى كه در مطبوعات پيرامون تحريف يا عدم تحريف قرآن به طبع رسيده است:



1. ابرار، 15 / 4 / 1371،[ 6] نقدى بر فتواى جبرّيين درباره نظر شيعه در مسأله تحريف قرآن، ص: 10/



2. ابرار 16 / 4 / 1371،[ 6] ديدگاه هاى علماى اسلامى شيعى در رابطه با تحريف قرآن، ص: 4.



3. اطلاعات، 27 / 5 / 1373،[ 6] تبيين براى علماى اماميه درباره عدم تحريف قرآن، ص: 7. علامه حسن حسن زاده آملى/



4. اطلاعات، 12 / 7 / 1373،[ 6] بررسى مسألْ تحريف و نقصان در قرآن مجيد، ص: 7، علامه ابوالحسن شعرانى/



5. رسالت، 1374،[ 6] تحقيقى راجع به مسأله تحريف در قرآن، ص: 4، علامه ابوالحسن شعرانى/



6. كيهان، 1 / 5 / 1370،[ 6] دلايل حفظ و صيانت قرآن كريم از تحريف، ص: 6، حسن غفرانيان/



7. آينه پژوهش 11 / 1370،[ 6] معرفى كتاب دفاع عن الكافى اثر ثامر هاشم عميدى درباره تحريف قرآن از ديدگاه شيعه و اهل سنت و ريشه هاى تحريف در منابع اهل سنت، ص: 77/



8. التوحيد، 1 / 1404،[ 6] نقدى بر احاديث تحريف قرآن كريم. ص: 25 علامه محمد حسين طباطبايى/



10. التوحيد، 7 / 1416،[ 6] بحثى پيرامون مسأله تحريف قرآن كريم و بررسى ديدگاه مذهب تشيع، ص: 15، بهأ الدين خرمشاهى/



11. التوحيد، 9 / 1416،[ 6] بررسى دلايل نقلى(قرآن و حديث) و عقلى عدم تحريف قرآن، ص: 42، بهأ الدين خرمشاهى/



12. الفكر الاسلامى، 7 / 1416،[ 6] بحث و بررسى درباره موضعگيرى اهل بيت عليه السلام در قبال مسأله تحريف قرآن و سنت نبوى، ص: 19/



13. اميد انقلاب، 7 / 1362،[ 6] سخنى درباره تحريف قرآن توسط صهيونيست ها، ص: 17/



14. اميد انقلاب،[ 6] بحثى درباره تحريف آيات قرآن، ص: / 26/



15. بينات، 6 / 1373، مسأله تحريف و مشكلات ادبى قرآن، ص: 77، محمد باقر بهبودى/



16. بينات، 4 / 1373،[ 6] نقد مقاله مسأله تحريف و...، ص: 154، حسين استادولى/



17. پيام قرآن، 3 / 1372،[ 6] شبهه تحريف قرآن و پاسخى بر آن، ص: 12، آيت الله محمد فاضل لنكرانى/



18. تحقيقات اسلامى، 1 / 1373،[ 6] ديدگاه دانشمندان شيعه و شيخ صدوق درباره عدم تحريف قرآن، ص: 43، افسانه منفرد/



19. تراثنا، 1 / 1408،[ 6] نقد و بررسى ديدگاه هايى پيرامون تحريف قرآن از جهت وجود لحن و خطا در آن، ص: 11، على ميلانى/



20. تراثنا، 7 / 1403،[ 6] معرفى كتاب فصل الخطاب ميرزا حسين نورى درباره تحريف قرآن ، ص 19، عبدالجبار رفاعى/



21.حضور، 30 / 1371،[ 6] مصونيت قرآن از تحريف و خطا، ص: 64، على مرزبان راد . 22. حوزه، 6 / 1373،[ 6] بحثى پيرامون مفهوم تحريف و بررسى تحريف كتب آسمانى تورات و انجيل و قرآن ص: 16، محمد باقر بهبودى/



23. حوزه، 9 / 1373،[ 6] نقد و بررسى روايات تحريف در كتاب فصل الخطاب، ص: 13، محمد باقر بهبودى/



24. رسالْ الثقلين، 4 / 1414،[ 6] بحثى پيرامون تحريف قرآن، ص 73، آيت الله آيةالله محمد هادى معرفت/



25. كلام، 1 / 1371،[ 6] سخنى مربوط به تحريف، نسخ و ساير ويژگى هاى قرآن در كتاب مجمع البيان طبرسى، ص: 44/



26. كلام اسلامى، 1 / 1374،[ 6] ديدگاه خياط معتزلى و ملعلى شافعى پيرامون عقيده هشام بن حكم در مورد تحريف قرآن، ص: 65، اكبر ترابى قمشه اى/



27. كيهان انديشه، بهمن و اسفند 1368،[ 10] تحريف ناپذيرى قرآن، ص: 41، علامه سيد مرتضى عسكرى/



28. كيهان فرهنگى، 2 / 1372،[ 2] بحثى درباره تحريف در قرآن و انجيل و تورات، ص: 12، آيت الله آيةالله محمد هادى معرفت/



29 كيهان فرهنگى، 3 / 1374،[ 6] بررسى ديدگاه محدث نورى درباره تحريف قرآن، ص: 49، محمد صحتى سردرودى/



30. كيهان فرهنگى، 6 / 1373،[ 6] نقد آقاى جعفر حسينى اشرفى به آقاى معرفت در مورد تحريف قرآن، ص: 58/



31. مشكوْ، 1 / 1370،[ 6] نقد ديدگاه شيخ جبرئيّن درباره اعتقاد شيعه به تحريف قرآن، عبدالكريم بى آزار شيرازى/



32. معرفت، 4 / 1372،[ 6] دليل اعتقادى به عدم تحريف در قرآن، ص: 13، آيت الله محمد تقى مصباح يزدى/



33. مكتب الاسلام، 8 / 1372،[ 6] علت عدم امكان تغيير و تحريف قرآن، ص: 27/



34. مكتب الاسلام. 8 / 1354،[ 6] انتقاد از تحقيقات خاورشناسان در زمينه تفاسير شيعه و تحريف قرآن از ديدگاه شيعه، ص: 35، محمود مهدوى دامغانى/



35. مكتب الاسلام، 3 / 1372[ 6] نگاهى به ديدگاه شيعه در مورد تحريف قرآن، حديث غدير و امامت، ص: 20، آيت الله آية الله جعفر سبحانى/



36. مكتب الاسلام، 5 / 1373،[ 6] نگرشى بر جايگاه قرآن و مصونيت آن از تحريف در آيات و روايات، ص: 28، يعقوب جعفرى/



37. مكتب الاسلام، 3 / 1374،[ 6] بحث و بررسى پيرامون عوامل مصونيت قرآن از تحريف از نظر قرآن، احاديث و ديدگاه علماى شيعه، ص: 61، على مرزبان راد/



38. ميراث جاويدان، 4 / 1372،[ 6] بحثى درباره تحريف قرآن و قايلان به تحريف از شيعه و اماميه، ص: 18، بهأ الدين خرمشاهى/



39. ميراث جاويدان، 7 / 1372،[ 6] ديدگاه علمى شيعه نسبت به مسألْ تحريف قرآن، ص: 25، محمد مهدى جعفرى/



40. ميراث جاويدان، 1 / 1373،[ 6] نگرشى به تحريف، اختلاف قرأات و قواعد و احكام تفسير قرآن، ص: 10، علامه ابوالحسن شعرانى/



41. نامه انقلاب اسلامى، 9 / 1362،[ 6] سخنى در رابطه با تحريف قرآن و...، ص: 85/



42. نور علم، 1 / 1372،[ 6] عدم تحريف قرآن از ديدگاه آيت الله شعرانى، ص: 15، آيت الله علامه حسن زاده آملى/