بازگشت

چاپ قرآن


مـصـاحـف امام , يا مصحفهاى عثمانى پنج - ششگانه كه پيش از سال 30 هجرى به مراكز آن روز جهان اسلام فرستاده شد , مورد استفاده و احترام بسيار قرار گرفت و در عصر حجاج ( م 95 ق ) اصـلاحـاتـى در رسم الخط آن وارد شد و تا قرن سوم دستخوش اصلاحاتى از جمله نقطه گذارى حروف و اعراب گذارى شد. اما بر خود اين پنج - شش نسخه , تاريخى طولانى و تاريك گذشته است . سه جهانگرد نامدار جهان اسلام , يعنى ابن جبير ( م 614 ق ) , و ياقوت ( م 626 ق ) و ابن بطوطه ( م 779 ق ) هـر سـه در عـصر خويش از مصحف عثمانى محفوظ در جامع كبير دمشق - كه مورد احترام فوق العاده مردم بوده است - ديدن كرده اند. اما بدبختانه اين نسخه در آتش سوزى 1310 ق از ميان رفته است . ساير مصحفهاى عثمانى هم سرنوشت نامعلومى يافته اند و با آنكه حتى نمونه هايى از بعضى از آنها بـه طـبـع رسـيـده است ( از جمله در پطروگراد / لنينگراد , در سال 1904 م , در 50 نسخه ) اما امروزه نشانه و اثر روشنى از آنها در دست نيست . و حتى تاريخ روشنى از سير و سرنوشت آنها در كتب تاريخ قرآن نيامده است . اما فقدان نسخه هاى اصلى زمان عثمان زيانى در برندارد. زيـرا نـسـخـه هاى قرآن از همان روزهاى اول هزاران هزار نوشته شده و سينه به سينه و دست به دست گشته است تا امروز به ما رسيده است . ( تاريخ قرآن , راميار , 470 ). مـهمترين مجموعه ها يا گنجينه هاى نسخ خطى اعم از تذهيب شده يا خوشنوشته يا ساده قرآن مـجيد عبارتند از : 1 ) موزه قرآن وابسته به آستان قدس رضوى , كه تعداد نسخه هاى قرآنى آن تا سال 1346 ش , چهار هزار و پانصد نسخه بوده است , و امروزه به ده هزار نسخه مى رسد. قديمترين قرآن وقفى موجود در اين گنجينه , تاريخ سال 393 ق را دارد. و قرآن بعدى مورخ 421 ق است ( راهنماى گنجينه قرآن , تاليف احمد گلچين معانى , مقدمه ). 2 ) مجموعه يا گنجينه ديگر , متعلق به كتابخانه سلطنتى سابق ايران است كه فهرست قرآنهاى خطى آن را خانم بدرى آتاباى نوشته و منتشر كرده است . 3 ) موزه توپ قاپى سراى در تركيه . 4 ) دارالكتب المصرية در قاهره . 5 ) در اروپا مجموعه شخصى چستر بيتى , نفيس ترين كلكسيون نسخه هاى خطى قرآن در جهان به شمار مى آيد. كـهـن ترين قرآن كامل در اين مجموعه قرآنى است به قلم ابن بواب ( ـ دايرة المعارف تشيع ) و با تاريخ 391 ق . گفتنى است كه اين مجموعه چند معرفى و فهرست نگارى دارد كه فنى ترين آن به قلم آرتورجان آربرى اسلامشناس نامدار ( و نيز مترجم قرآن به انگليسى ) است . اسـلامـشـنـاس ديـگرى به نام مارتين لينگز نيز چند آلبوم مشروح از مجموعه هاى مهم قرآنهاى خطى را , از جمله آنچه در كتابخانه موزه بريتانيا محفوظ است , منتشر كرده است . تاريخ چاپ قرآن به آغاز رواج چاپ در اروپا و جهان بازمى گردد. مـتـن عـربى قرآن نخستين بار به وسيله پاگانينى در ونيز در فاصله سالهاى 1503 تا 1523 م به چـاپ رسـيـد ( دايـرة المعارف فارسى ) ( صبحى صالح اين تاريخ را حدود 1530 م ياد مى كند ) و كليه نسخه هاى آن به دستور پاپ جمع آورى و نابود شد. سپس ابراهام هينكلمان آن را در سال 1694 در هامبورگ به چاپ رساند. يكى از مهمترين چاپهاى قديم و صحيح قرآن در اروپا , چاپ فلوگل است ( 1834 م , لايپزيك ). پس از چاپ ايتاليا و آلمان كه به آن اشاره شد , اولين بارى كه متن قرآن براى مسلمانان چاپ شد , در روسيه در سال 1787 م , در سن پطرزبورگ بود. درباره اولين طبع قرآن در ايران , منابع اختلاف دارند. بـعـضـى اولين چاپ قرآن را در تبريز به سال 1242 ق ياد مى كنند ( تاريخ جم قرآن كريم , جلالى نايينى , 406 ) و بعضى 1244 ق ( دايرة المعارف فارسى ) و بعضى 1246 ق ( قرآنهاى چاپى , نوشته كاظم مدير شانه چى , مشكوة , شماره 2 , ص 135 ). ( براى تفصيل بيشتر درباره ساير طبعهاى قرآن مجيد , و طبع آن در ساير كشورهاى جهان اسلام به منابع نامبرده مراجعه شود. ) نقطه عطف مهم در طبع منقح و علمى قرآن مجيد , طبع قاهره است . صبحى صالح مى نويسد : در قاهره در سال 1342 ق / 1923 م , چاپ زيبا و دقيقى از قرآن كريم , تحت اشراف مشيخه الازهر , به اهتمام هياتى كه ملك فؤاد اول تعيين كرده بود , منتشر گرديد. اين مصحف بر وفق روايت حفص از قرائت عاصم تدوين شده بود و عالم اسلامى , استقبال شايانى از آن كرد. ( مباحث فى علوم القرآن , 100 ). مـصـحـف قـاهـره , مـبـناى كتابت خوشنويس نامدار سورى , عثمان طه قرار گرفته و مصحف خـوشـنـوشته او در قطعهاى مختلف به تيراژ وسيع در سوريه انتشار يافته , و سپس در حدود ده سـال پـيـش ( سـالهاى اوليه آغاز قرن پانزدهم هجرى ) مجمع ملك فهد خاص طبع مصحف در مـديـنه , با تعيين گروهى از خبرگان قرآن شناس و تدقيقات علمى و فنى بسيار همان مصحف كـتـابـت عثمان طه را كه در واقع مصحف قاهره است , با بهترين امكانات فنى و چاپى امروز , به زيـباترين وجهى به طبع رسانده است و سالانه بيش از 2 ميليون نسخه از آن را تجديد طبع كرده به حجاج و نهادهاى دينى سراسر جهان اهدا مى كند. بـه ايـن ترتيب اين مصحف كه بر مبناى رسم الخط عثمانى كهن كتابت شده است , و خوشبختانه قرائت آن ( حفص از عاصم ) مورد قبول و استناد شيعه اماميه هم هست , در جهان اسلام و سراسر جهان قبول عام و خاص يافته است و مى توان آن را مصحف رسمى جهان اسلام تلقى كرد. و اين امر در ائتلاف بين فريقين اثرى بسزا دارد. ( براى تفصيل در اين باره ـ قرآن كريم به كتابت عثمان طه نوشته نگارنده در سير بى سلوك , و قرآن پژوهى نيز ـ خاتمة الطبع همين مصحف كه اسناد علمى قرائت و كتابت و علائم سجاوندى آن را شرح داده است ).