( و قال ربكم ادعونى استجب لكم ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيدخلون جهنم داخرين )

پروردگار شما گفته است : مرا بخوانيد تـا خواستـه هايتـان را اجـابـت كنم و بـرآورده نمايم . همانا كسانى كه از عبـادت من ( درخـواست و سوال از من ) سربـاز مى زنند و سركشى مى كنند , بـه زودى با ذلت و خوارى وارد دوزخ مى شوند .

خداوند در اين آيه شريفه بـه صراحت اعلام مى دارد كه هر كه مرا بخواند و از من چيزى بطلبد , دعايش را مى پذيرم و بـه استجابـت مى رسانم و حاجتش را بـرآورده مى كنم . سپس تاكيد مى كند كه هر كس از دعا كردن سـرپـيچـى و عصـيان كند و از سـوال و نيايش بـه درگاهم تكبر نمايد و مرا نخواند , او را با ذلت بـه جهنم افكنم . واژه عبادت كه در اين آيه آمده است , مقصود از آن بـه فرموده امام باقر عليه السلام دعا است , زيرا بـرترين و بـا فضيلت ترين عبادت و بندگى خدا , دعا و سوال از درگاه اوست .

از امام باقر عليه السلام سوال مى شود : كدام عبادت افضل است ؟

مى فرمايد : چيزى نزد خداى عزوجـل بـرتـر از دعا نيست كه از او سوال و درخواست كنند وآنچه را نزد اوست از او بخواهند و هيچ كس نزد خدا دشمن تر نيست از كسى كه در عبـادت و پـرستـش ذات مقدسش گردنكشى كند و آنچه را نزد او است درخواست ننمايد .

پرسشى كه بـه نظر مى رسد اين است كه بـا اين صراحت بـيان آيه مباركه در استجابـت دعاى مومنان , چرا درخواست ها بـه استجابـت نمى رسد ؟

در اين بـاره مطالب جـالب و زيادى در روايات معـصـومين عليهم السلام آمده كه بهتر است بدون هيچ حاشيه اى از آنها استفاده كرد .



شرايط استجابت دعا

مهمترين شرايط استجابت دعا , مصلحت بودن آن است .

چه بسا كسى چيزى را از خدا بـخواهد كه بـه مصلحتـش نيست و چون خداى عزوجـل ارحم الراحمين است و به بندگانش لطف دارد , قطعا مصلحت بـنده اش را مى خواهد و لذا اگر در حالى كه مطلب درخواستى بـه مصلحت سوال كننده نباشد , به اجابت برسد , قطعا قبيح است و خداى سبـحان از هر قبيحى منزه است , يا اينكه ممكن است مطلب درخواستى غير ممكن باشد يا داراى مفسده اى چه در كوتاه مدت و چه در دراز مدت بـراى درخواست كننده باشد , كه ما بيشتر بر درگاهش عجز و لابـه كنيم و بـه خاك افتـيم و دعا و نيايش نمائيم و اگر در اين دنيا , دعاى ما طبق مصالحى كه بسيارى از آنها بر ما پوشيده است به استجابـت نرسد , قطعا بر سرمايه آخرتمان افزوده مى شود و اجر و پاداش ما را عندالله زيادتر مى كند .

به هر حال لازم است انسان در هر حال از خدا بـخواهد و دعا كند . معاويه بـن عمار از امام صادق عليه السلام مى پـرسد : جانم بـه قربانت ! چه مى فرماييد درباره دو نفر كه بـا هم وارد مسجد شدند , يكى بـيشتر نماز مى خواند و ديگرى بـيشتر دعا مى كند , كدام يك بـرتـرند ؟ حضرت پـاسخ مى دهد : هر دو كار نيكى انجام مى دهند .

عرض مى كند : دانستـم ولى كدام يك بـه هر حـال بـرتـر اسـت ؟ مى فرمايد : او كه بيشتر دعا مى كند . آيا نشنيدى كه خداى سبحان مى فرمايد: [ ادعونى استجب لكم] . دعا همان عبادت بزرگ است .

يكى ديگر از شرايط استجابـت دعا اين است كه انسان بـه پيمانى كه با خدا بسته است وفادار باشد .

پيمان بـا خدا اين است كه در بـرابـر احـكـام و اوامرش اطاعـت كـنيم و سـر فـرود آوريم و از دستورهاى الهى سرپيچى ننمائيم , در آن صورت اگر درخواستى كرديم , بى گمان مورد استجابت قرار مى گيرد .

شخصى از امام صادق عليه السـلام پـرسـيد : خـدا مى فرمايد : [ ادعونى استـجـب لكم] و بـا اين حـال ما هرچـه دعا مى كنيم بـه استجابت نمى رسد ؟ ! حضرت فرمود : روا نشدن دعاهايتان بـراى اين اسـت كه شما بـه عهد و پـيمان خـود بـا خـداوند وفا نمى كنيد .

خداوند مى فرمايد: [ اوفوا بعهدى اوف بعهدكم ] بـه پيمان من وفادار بـاشـيد , من هم بـه پـيمانم وفـا مى كنم. [ والله لو وفيتم الله لوفى لكم ] به خدا قسم اگر وفا كنيد , خدا نيز وفا مى كند .



شرايط ديگر استجابـت دعا , دانستـن جهت و روش دعا كردن است .

در روايتـى كه نويسنده كتـاب[ نورالثقلين ] نقل كرده , راوى از امام صادق عليه السلام مى پـرسد : چرا دعاى ما بـه استـجـابـت نمى رسـد ؟ حـضرت مى فرمايد : بـايد روش دعا كردن را بـياموزيد .

سوال مى كند : روش چيست ؟ مى فرمايد : [ تـبـدا فتـحمد الله و تـذكر نعمه عندك ثم تـشكره ثم تـصلى على النبـى و آله ثم تـذكر ذنوبـك فتقر بـها ثم تستعيذ منها , فهذا جهه الدعاء] در آغاز دعا , خدا را ستايش مى كنى و نعمتهايش را بـه ياد مى آورى سپـس شكر و سپاس مى كنى و بر پيامبر و اهل بيتش درود مى فرستى , سپس گناهانت را يادآور مى شوى و بـه آنها اعتـراف مى كنى و بـه خدا پناه مى برى . اين روش دعا كردن است .



شرط ديگر دعا صلوات است

در روايتـى حارث بـن مغيره از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه فرمود : هرگاه خواستى دعا كنى , خدا را ستايش و تمجيد و حمد و تسبـيح و تهليل كن و پس از حمد و ثناى پروردگار , بر محمد و آلش صلوات و درود بـفرست , سپس دعاى خود را با خدايت مطرح كن .

امام صـادق عـليه السـلام طى روايت ديگرى مى فرمايد : هر كه از خدا چيزى را بـخواهد , پـس بـايد در آغاز , بـر محمد و آل محمد درود فرستد سپس حاجتش را بيان كند و بعد از آن دوباره با صلوات بر پيامبر و اهل بيتش , سخنش را به پايان بـرساند , همانا خداى عزوجل كريم تر از آن است كه دو طرف دعا را كه صلوات مى بـاشد بـپذيرد و خود درخواست را كه در وسط قرار دارد , رها نمايد .



آخرين شرط استجابت دعا شناخت است كه شرط بـسيار دشوارى است .

البته شناخت از شخـصى بـا شخـص ديگر تـفاوت دارد . قطعا شناخـت واقعى نزد پيامبر و خاندان معصومش است و بـس , ولى بـهر حال هر كس بـايد تا اندازه اى خدا شناس بـاشد . در كتاب توحيد از امام كاظم عليه السلام روايت شده كه فرمود : گروهى از امام صادق عليه السلام پـرسيدند : چرا خدا را مى خوانيم و اجابـتـمان نمى كند ؟ فرمود : زيرا كسى را مى خوانيد كه او را نمى شناسيد .

از خـداى متـعال خـالصانه درخـواسـت مى نماييم خـود را بـه ما بشناساند[اللهم عرفنى نفسك] تا در اين ايام و ليالى مبارك قدر كه ايام دعا و استجابت دعا است , توفيق دعا كردن را بيابيم و بـا شناخـت و معرفت خـدا را بـخـوانيم و بـه خـواسـت خـداوند دعاهايمان به استجابت رسد و مقبول درگاه ذات مقدسش قرار گيرد .