بگذشت مه روزه, عيد آمد و عيد آمد

بگذشت شب هجران, معشوق پديد آمد

واژه عيد تنها يكبار در قرآن به كار رفته است:

((اللهم إنزل علينا مائده من السمإ تكون لنا عيدا لا ولنا و آخرنا و آيه منك))(1) در تفسير نمونه ذيل اين آيه گفته شده است: ((عيد در لغت از ماده عود به معنى بازگشت است, و لذا به روزهايى كه مشكلات قوم و جمعيتى بر طرف مى شود و بازگشت به پيروزيها و راحتى هاى نخستين مى كند عيد گفته مى شود, و در اعياد اسلامى به مناسبت اينكه در پرتو اطاعت يك ماه مبارك رمضان و يا انجام فريضه بزرگ حج, صفا و پاكى فطرى نخستين به روح و جان باز مى گردد, و آلودگى هايى كه بر خلاف فطرت است, از ميان مى رود, عيد گفته شده است. و از آنجا كه روز نزول مائده نيز, روز بازگشت به پيروزى و پاكى و ايمان به خدا بوده است, حضرت مسيح(ع) آن را عيد ناميده است. همان طور كه در روايات وارد شده, نزول مائده در روز يكشنبه بوده و شايد يكى از علل احترام روز يكشنبه در نظر مسيحيان نيز همين بوده است.

روايتى كه از على(ع) نقل شده: ((و كل يوم لايعصى الله فيه فهو يوم عيد)) هر روز كه در آن معصيت خدا نشود, روز عيد است, نيز اشاره به همين موضوع دارد, زيرا روز ترك گناه, روز پيروزى و پاكى و بازگشت به فطرت نخستين است.(2)



روز قبولى اعمال

و نيز در يكى از اعياد, حضرت على(ع) فرمود:

((انما هو عيد لمن قبل الله صيامه, و شكر قيامه, وكل يوم لا يعصى الله فيه فهو يوم عيد)) امروز تنها عيد كسى است كه خداوند روزه اش را پذيرفته و عبادتش را سپاس گزارده است هر روزى كه خداوند مورد نافرمانى قرار نگيرد, عيد راستين است.



روز ذكر

در روايات اسلامى براى اعياد ـ بويژه اعياد مذهبى, از جمله عيد فطر ـ آداب و رسوم خاصى مقدر شده در حديثى از معصوم (ع) آمده است.

((زينوا إعيادكم بالتكبير)) عيدهاى خودتان را با تكبير زينت بخشيد.

((زينوا العيدين بالتهليل و التكبير و التحميد و التقديس)) عيد فطر و قربان را با گفتن ذكر لااله الا الله, الله اكبر, الحمد لله و سبحان الله, زينت بخشيد.

اى طالب اگر ترا سر اين راه است

و اندر سر تو هواى اين درگاه است

مفتاح فتوح اهل حق دانى چيست؟

يك گفتن لا اله الا الله است(3)



عيد فطر

عيد فطر يكى از دو عيد بزرگ اسلامى است كه درباره آن احاديث و روايات بى شمارى وارد شده است. مسلمانان روزه دار كه ماه رمضان را به روزه گذرانده و از خوردن و آشاميدن و بسيارى از كارهاى مباح ديگر امتناع ورزيده اند, اكنون پس از گذشت ماه رمضان در نخستين روز ماه شوال اجر و پاداش خود را از خداوند مى طلبند اجر و پاداشى كه خود خداوند به آنان وعده داده است.

اميرالمومنين(ع) در يكى از اعياد فطر خطبه اى خوانده اند و در آن مومنان را بشارت و مبطلان را بيم داده اند:

((خطب اميرالمومنين على بن ابى طالب(ع) يوم الفطر فقال:

((إيها الناس! ان يومكم هذا يوم يثاب فيه المحسنون ويخسر فيه المبطلون)) اى مردم! اين روز شما روزى است كه نيكوكاران در آن پاداش مى گيرند و زيانكاران و تبهكاران در آن مإيوس ونااميد مى گردند,

((وهو إشبه بيوم قيامكم)) و اين شباهتى زياد به روز قيامت دارد,

((فاذكروا بخروجكم من منازلكم الى مصلا كم خروجكم من الاجداث الى ربكم)) پس با خروج از منازل و رهسپارى به سوى جايگاه نماز عيد, خروجتان از قبر و رفتنتان را به سوى پروردگار به ياد آوريد,

((واذكروا بوقوفكم فى مصلا كم وقوفكم بين يدى ربكم)) و با ايستادن در جايگاه نماز, ايستادن در برابر پروردگارتان را ياد كنيد,

((واذكروا برجوعكم الى منازلكم رجوعكم الى منازلكم فى الجنه)) و با بازگشت به سوى منازل خود, بازگشتتان به سوى منازلتان در بهشت برين را متذكر شويد,

((عباد الله! ان إدنى ما للصائمين والصائمات إن يناديهم ملك فى آخر يوم من شهر رمضان)) اى بندگان خدا! كمترين چيزى كه به زنان و مردان روزه دار داده مى شود, اين است كه فرشته اى در آخرين روز ماه رمضان به آنان ندا مى دهد و مى گويد:

((إبشروا عباد الله فقد غفر لكم ما سلف من ذنوبكم)) هان! بشارتتان باد,اى بندگان خدا كه گناهان گذشته تان آمرزيده شد!

((فانظروا كيف تكونون فيما تستإنفون)) پس به فكر آينده خويش باشيد كه چگونه بقيه ايام را بگذرانيد؟(4)



سخنى از استاد عرفان و اخلاق

عارف وارسته, ((ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى)) درباره عيد فطر آورده است: ((عيد فطر روزى است كه خداوند آن را از ميان ديگر روزها برگزيده است و مخصوص هديه بخشيدن و جايزه دادن به بندگان خويش ساخته است. خداوند به آنان اجازه داده است تا در اين روز نزد حضرتش گرد آيند و برخوان كرم او بنشينند و ادب بندگى به جاى آرند چشم اميد به درگاه او دوزند و از خطاهاى خويش پوزش خواهند نيازهاى خويش به نزد او آرند و آرزوهاى خويش از او خواهند. و نيز آنان را وعده و مژده داده است كه هر نيازى به او آرند, برآورد و بيش از آنچه چشم دارند به آنان ببخشد, از مهربانى و بنده نوازى, بخشايش و كارسازى در حق آنان روا دارد كه گمان نيز نمى برند.))(5)

روز اول ماه شوال را بدين سبب عيد فطر خوانده اند كه در اين روز, امر امساك و سبب نامگذارى صوم از خوردن و آشاميدن برداشته شد و رخصت داده شد كه مومنان در روز افطار كنند و روزه خود را بشكنند. فطر و فطر و فطور به معناى خوردن و آشاميدن است و گفته شده است كه به معناى آغاز خوردن و آشاميدن نيز هست. به همين دليل است كه پس از اتمام روز و هنگام مغرب شرعى در روزهاى ماه رمضان, انسان افطار مى كند, يعنى اجازه خوردن, پس از امساك از خوردن به او داده مى شود.



مراقبت پس از ماه رمضان

در شإن نزول آيه صدو چهل و چهار سوره آل عمران آمده است كه در جنگ احد, شايع شد كه رسول خدا(ص) كشته شد و اين شايعه موجب, هراس و فرار و تزلزل روحيه بعضى از رزمندگان شد. پس از اين واقعه آيه اى نازل شد كه بر فرض كه وجود مقدس پيامبر(ص) كشته شده باشد آيا مى خواهيد به گذشته بد خود بازگرديد و از ارزشها و باورهاى اسلامى خود فاصله بگيريد؟!

((وما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل إفائن مات إو قتل انقلبتم على إعقابكم و من ينقلب على عقبيه فلن يضر الله شيئا و سيجزى الله الشاكرين)) و محمد جز فرستاده اى كه پيش از او هم پيامبرانى آمده و گذشتند نيست. آيا اگر او بميرد يا كشته شود از عقيده خود برمى گرديد؟ و هركس از عقيده خود بازگردد هرگز زيانى به خدا نمى رساند و به زودى خداوند سپاسگزاران را پاداش مى دهد.

اين آيه نشان مى دهد كه با رحلت و شهادت رسولان و رهبران الهى مكتب آنان نمى رود و خداى متعال, اتكاى افراطى حتى به شخص پيامبر اشرف مخلوقات را به عنوان نوعى از فردپرستى محكوم مى كند. لذا مومنان بايد توجه داشته باشند كه تداوم دين در گرو حضور انبيا به تنهايى نيست و فقدان ظاهرى آنها را نبايد دستاويزى براى واپس گرايى قرار داد.

در زمان ما نيز اين آيه به نحو ديگرى ممكن است مصداق پيدا كند و ما مسلمانان, گرفتار نوعى ارتجاع اخلاقى و اعتقادى شويم. يعنى در ماه رمضان و به بركت روزه, سحرها, شب هاى قدر و... توفيقاتى را به دست آوريم از گناهان چشم بپوشيم. برانجام تكاليف مذهبى و ترك گناهان بيش از ساير ماه ها كوشش كنيم اما پس از گذشت اين ماه همه آن مراقبت ها, خويشتن دارىها, عبادت ها و اعمال را يك سره كنار بگذاريم تا سال دگر و رمضانى و شب قدرى دگر!

در حالى كه بايد توجه داشته باشيم, اگر ماه رمضان و شب قدر رفت خداى ماه رمضان و خداى ((قدر آفرين)) پايان و غروبى ندارد و مسلمان بايد دم به دم و لحظه به لحظه استعداد فيض گيرى را وسعت دهد تا وصال تجديد شود زيرا ((هرچه قدر انسان بيشتر شود شب قدر او هم بيشتر مى شود)).

همچنان كه درباره عيد فرموده اند: ((هر روزى كه در آن گناه انجام نشود عيد است مى توان گفت هر شب كه وصال با دوست حاصل شود و انسان به ((قدر واقعى)) خويش پى ببرد شب قدر است. بايد در عين ارج نهادن به پديده هاى مبارك خداوندى همچون انبياى عظام, مكان ها و زمان هاى مبارك و مقدس, ذات مقدس پروردگار و تقواى از او را هميشه و همه جا در نظر داشت.

شاعرى مى گويد:

اى دوست شكر بهتر يا آنكه شكر سازد؟

خوبى قمر بهتر يا آنكه قمر سازد؟

اى باغ؟ تويى خوشتر يا گلشن گل در تو

يا آنكه بر آرد گل صد نرگس تر سازد؟

اى عقل تو به باشى در دانش و در بينش

يا آنكه به هر لحظه صد عقل و نظر سازد؟

يعنى اگرچه بسيارى از مظاهر حق از قبيل پديده هاى عالم طبيعت و معنويت جميل هستند اما بايد در اصل به خداى جمال آفرين نظر داشت.

روزها گر رفت گو رو باك نيست

تو بمان اى آنكه چون تو پاك نيست

عيد فطر داراى اعمال و عباداتى است كه در روايات معصومين(عليهم السلام) به آنها پرداخته شده وادعيه خاصى نيز درباره آن آمده است.



اعمال عيد

از سخنان معصومين(عليهم السلام) چنين استفاده مى شود كه روز عيد فطر, روز گرفتن مزد است, و لذا در اين روز مستحب است كه انسان بسيار دعا كند و به ياد خدا باشد و روز خود را به بطالت و تنبلى نگذراند و خير دنيا و آخرت را بطلبد.

در قنوت نماز عيد مى خوانيم:

((... إسئلك بحق هذا اليوم الذى جعلته للمسلمين عيدا و لمحمد صلى الله عليه و آله ذخرا و شرفا و كرامه و مزيدا! إن تصلى على محمد و آل محمد)) بارالها! به حق اين روز كه آن را براى مسلمانان عيد و براى محمد(ص) ذخيره و شرافت و كرامت و فضيلت قرار داد, از تو مى خواهم كه بر محمد و آل محمد درود بفرستى!

((و ان تدخلنى فى كل خير إدخلت فيه محمدا و آل محمد)) ومرا در هر خيرى وارد كنى كه محمد و آل محمد را در آن وارد كردى!

((و ان تخرجنى من كل سوء إخرجت منه محمدا و آل محمد, صلواتك عليه و عليهم)) و از هر سوء و بدى كه محمد و آل محمد را از آن خارج ساختى خارج كن! درود و صلوات تو بر او و آنها!

((اللهم انى إسإلك خير ما سئلك عبادك الصالحون)) خداوندا, از تو مى طلبم آنچه بندگان شايسته ات از تو خواستند!

((و إعوذ بك مما استعاذ منه عبادك المخلصون)) و به تو پناه مى برم از آنچه بندگان خالصت به تو پناه بردند.)).



دعاى امام سجاد (ع)

در صحيفه سجاديه نيز دعايى از امام سجاد(ع) به مناسب وداع ماه مبارك رمضان و استقبال عيد سعيد فطر وارد شده است:

((اللهم صل على محمد و آله و اجبر مصيبتنا بشهرنا و بارك لنا فى يوم عيدنا و فطرنا پروردگارا! بر محمد و آل محمد درود فرست و مصيبت ما را در اين ماه جبران كن و روز فطر را بر ما عيدى مبارك و خجسته بگردان!

((و اجعله من خير يوم مر علينا, إجلبه لعفو و إمحاه لذنب و اغفر لنا ما خفى من ذنوبنا و ما علن...)) و آن را از بهترين روزهايى قرار ده كه بر ما گذشته است: كه در اين روز بيشتر ما را مورد عفو قرار دهى و گناهانمان را بشويى و بر ما ببخشايى گناهانى را كه در پنهان و آشكارا انجام داديم ...

((اللهم انا نتوب اليك فى يوم فطرنا الذى جعلته للمومنين عيدا و سرورا ولا هل ملتك مجمعا و محتشدا)) خداوندا, در اين روز عيد فطر, كه براى مومنان روز عيد و خوشحالى و براى مسلمانان روز اجتماع و گردهمايى است,

((من كل ذنب إذنبناه إو سوء اسلفناه إو خاطر شر إضمرناه توبه من لا ينطوى على رجوع الى ذنب و لا يعود بعدها فى خطيئه)) از هرگناهى كه مرتكب شده ايم و هر كار بدى كه كرده ايم و هر نيت ناشايسته اى كه در ضميرمان نقش بسته است به سوى تو باز مى گرديم و توبه مى كنيم, توبه اى كه در آن بازگشت به گناه هرگز نباشد و بازگشتى كه در آن هرگز روى آوردن به معصيت نباشد.

بارالها! اين عيد را بر تمام مومنان مبارك گردان و در اين روز, ما را توفيق بازگشت به سوى خود و توبه از گناهان عطا فرم.