فضائل شهر اللَّه



قال رسول اللَّه - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - :

«لَوْ عَلمْتُمْ مَا لَكُمْ فِى رَمَضانَ لَزِدْتُمِ للَّه شُكْراً»(1)

رسولخدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - فرمود: اگر مى دانستيد ماه رمضان چه فوائدى براى شما دارد هر چه بيشتر به شكر خداوند مى پرداختيد.



قال رسول اللَّه - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - :

«رَمَضانُ شَهْرُ اللَّه وَ هُوَ رَبيعُ الْفُقَراءِ»(2)

رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - فرمود: رمضان ماه خدا و بهار فقراء است.



قال رسول اللَّه - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - :

«أَوّلُ شَهْرِ رَمْضانَ رَحْمةٌ وَ وَسَطُهُ مَغْفِرَةٌ وَ آخِرُهُ عِتْقٌ مِنَ النَّارِ»(3)

رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - فرمود: اول رمضان رحمت و وسط و ميانش مغفرت و پايانش آزادى از آتش جهنم است.



قال الباقر - عليه السلام - :

«شَهْرُ رَمَضانَ شَهْرُ اللَّهِ وَ الصَّائِمُونَ فِيهِ أضْيافُ اللَّهِ وَ أَهْلُ كِرامَتِهِ»(4)

امام باقر - عليه السلام - فرمود: ماه رمضان ماه خدا و روزه داران مهمانان الهى و مورد تكريم بارى تعالى هستند.



قال رسول اللَّه - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - :

«إذا جَاء رَمَضانَ فُتِحَتْ أبْوابُ الجَنَّةِ وَ غُلِّقَتْ أبْوابُ النَّارِ»(5)

رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - فرمود: با حلول ماه رمضان درهاى بهشت باز و درهاى جهنم بسته مى شوند.



قال رسول اللَّه - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - :

«مَنْ لَمْ يُغْفَرْ فِى شَهْرِ رَمَضانَ فَفِى أَىِّ شَهْرٍ يُغْفَرُ لَه»(6)

رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - فرمود: اگر كسى در ماه رمضان آمرزيده نشود پس در چه ماهى آمرزيده خواهد شد؟!



رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - فرمود :

«اِنَّ الْجَنَّةَ لَتُنْجَدُ وَ تُزَيَّنُ مِنَ الْحَوْلِ اِلى الْحَوْلِ، لِدُخُولِ شَهْر رَمَضانَ»(7)

رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - فرمود: بهشت در طول سال فقط براى حلول ماه رمضان آذين بندى مى شود.



قال الباقر - عليه السلام - :

«لِكُلِ شَى ءٍ رَبيعٌ وَ رَبيعُ الْقُرانِ شَهْرُ رَمَضانَ»(8)

امام باقر - عليه السلام - فرمود: براى هر چيز بهارى است و بهار قرآن ماه رمضان مى باشد.



قال رسول اللَّه - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - :

«شَهْرُ رَمَضانَ شَهْرٌ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْكُمْ صِيامَهُ فَمَن صَامَه إِيماناً وَ احْتِسابَاً خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَوم وَ لَدَتْهُ أمُّه»(9)

رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - فرمود: ماه رمضان ماه وجوب روزه است و كسى كه با ايمان و اخلاص به وظائف روزه دارى عمل كند از گناهانش همانند روز ولادت - كه هيچ گناهى بر او نيست - پاك خواهد شد.



قال رسول اللَّه - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - :

«شَهْرُ رَمَضانَ يُكَفِّرُ مَا بَيْنَ يَدَيْهِ إِلَى شَهْرِ رَمَضانَ الْمُقبلْ»(10)

رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - فرمود: ماه رمضان زمينه آمرزش گناهان ما بين خود و رمضان آينده را فراهم مى كند.



قال على - عليه السلام - :

«شَهْرُ رَمَضانَ شَهْرُ اللَّهِ وَ شَعْبانُ شَهْرُ رَسُولِ اللَّهِ وَ رَجَبُ شَهْرى »(11)

على - عليه السلام - فرمود: ماه رمضان ماه خدا و ماه شعبان ماه رسولخدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - و رجب ماه من است.



قال رسول اللَّه - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - :

«لَوْ يَعْلَمُ الْعَبْدُ ما فى رَمَضانَ، لَوَدَّ اَنْ يَكُونَ رَمَضانُ سنةً»(12)

رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - فرمود: اگر بنده ويژگى ها و امتيازات ماه رمضان را مى دانست دوست مى داشت رمضان يك سال باشد.



رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - فرمود :

«اِنَّ أبْوابَ السَّماءِ تُفْتَحُ فى اَوَّلِ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ وَ لا تُغْلَقُ اِلى آخَرِ لَيْلَةٍ مِنْهُ.(13)

رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - فرمود: درهاى آسمان در اولين شب رمضان باز و اين درهاى رحمت تا شب آخر رمضان بسته نخواهد شد.

بركات و فوائد روزه



آيات بسيارى در قرآن، بر لزوم روزه و فوائد آن نازل گرديده، چنانكه روايات فراوانى در خصوص آن از خاندان عصمت و طهارت - عليهم افضل صلوات المصلين -، وارد شده كه از بررسى همه آنها، ارزش و اهميت روزه و فوائد و لزوم آن استفاده مى شود - و اگر فائده اى برآن مترتب نبود جز فرمانبردارى از مولاى حقيقى، و خداى بزرگ، براى ما كفايت مى نمود:

1. روزه تقاى و خويشتن دارى مى آورد كه بزرگترين سجيه و بالاترين خُلق در انسان است و بايد گفت: صفتى است كه در هر كه پيدا شود، انسان كامل و محبوب خدا خواهد گرديد، و آثارى كه بر تقوا بار مى شود، در نتيجه عائد روزه دار مى گردد. اين معنى از آيه مباركه 183 سوره بقره استفاده مى شود.

2. يار و مددكار آدمى است همان گونه كه در آيه شريفه آمده است:

«استعينوا بالصّبر و الصّلوة»(14)

با صبر (روزه) و نماز از خدا كمك بگيريد.

3. صورت شيطان را سياه مى كند آن طور كه در روايت شريف رسيده است:

«الصَّومُ يُسَوِّدُ وُجْهَهُ»(15)

روزه شيطان را رسوا مى كند.

4. چنانكه از امام صادق - عليه السلام - نقل شده كه: پيغمبر اكرم - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - براى اصحاب خود بيان فرمود. بدن را پاك خواهد كرد، و به آن رشد و نمو خواهد داد:

«وَ لِكُلِّ شَىْ ءٍ زَكوةٌ، وَ زَكوةُ الْأَبْدانِ الصِّيامُ»(16)

براى هر چيزى زكاتى است و زكات بدن ها روزه دارى است.

5. فرشتگان بر او درود فرستند و درود آنان استغفار است، چنانكه از رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - روايت شده است.

«ما مِنْ صائِمٍ يَحْضُرُ قَوْماً يَطْعَمُونَ اِلاَّ سَبَّحَتْ اَعْضاؤُهُ، وَ كانَتْ صَلاةُ الْمَلائكَةِ عَلَيْهِ، وَكانَتْ صَلاتُهُمْ لَهُ اسْتِغْفاراً»(17)

روزه دارى نيست كه نزد گروهى حاضر شود كه مشغول صرف غذا هستند مگر اينكه اعضاى او تسبيح مى كنند و ملائكه بر او درود مى فرستند و درود ملائكه بر او استغفار براى او است.

6. چنانكه از رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - نقل شده است:

«الصَّائِمُ فى عِبادَةِ اللَّهِ، وَ إِنْ كانَ نائِماً عَلى فِراشِهِ، مالَمْ يَغْتَبْ مُسْلِماً»(18)

روزه دار در عبادت خداست - گر چه خواب باشد، - تا زمانى كه غيبت مسلمانى را نكند.

7. فرشتگان او را دعا كنند، چنانكه از آن حضرت روايت شده، «إِنَّ اللَّهَ وَ كَّلَ مَلائِكَةً بِالدُّعاءِ لِلصَّائِمينَ»(19) و در روايت ديگرى از آنحضرت نقل شده:

«اَخْبرَنى جِبْرَئيلُ عَنْ رَبّى اَنَّهُ قالَ: ما اَمَرْتُ اَحَداً مِنْ مَلائِكَتى اَنْ يَسْتَغْفِرُوا لِاَحدٍ مِنْ خَلْقى اِلاَّ اسْتَجَبْتُ لَهُمْ فيه»(20)

جبرئيل مرا از پروردگارم خبر داد: من احدى از فرشتگانم را فرمان ندادم كه براى فردى از مخلوقم طلب آمرزش كنند، مگر آنكه آن را اجابت خواهم كرد.

8. فرشتگان، خود را بصورت او مى مالند و به او مژده مى دهند.

«قالَ اَبُوعَبْدِاللَّهِ الصَّادِقُ - عليه السلام - مَنْ صامَ يَوْماً فِى الْحَرِّ، فَاَصابَ ظَمَأً وَ كَّلَ اللَّهُ بِهِ اَلْفَ مَلَكٍ يَمْسَحُونَ وَجْهَهُ، وَ يُبَشِّرُونَهُ، حتّى اِذا اَفْطَرَ، قالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: ما اَطْيَبَ ريحَكَ، يا مَلائِكَتى اِشْهَدُوا اَنّى قَدْ غَفَرْتُ لَهُ»

امام صادق - عليه السلام - فرمود: كسى كه در روز گرمى روزه دار باشد، و تشنه شود خداوند هزار فرشته را مأمور مى نمايد خود را به صورت او بمالند و تا هنگام افطار به او بشارت دهند: خداوند فرموده است چقدر بوى تو خوش است. اى ملائكه من! شاهد باشيد كه من او را آمرزيدم.(21)

9. نفس روزه دار تسبيح است:

«انفاسكم فيه تسبيح»

نفس هاى شما در ماه مبارك رمضان به منزله تسبيح الهى است.

10. دعاى روزه دار مستجاب خواهد شد:

«دعائكم فيه مستجاب»

دعاهاى شما در ماه مبارك رمضان مستجاب است.

11. پاداش عمل او چندين برابر داده خواهد شد، چنانكه از پيامبر اكرم - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - اين گونه روايت شده است:

«فى خَبَرِ اَبى ذَرٍّ اَنَّهُ سَئَلَ النَّبِىُّ - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - مَا الصَّوْمُ؟ قالَ: فَرْضٌ مَجْزِىٌّ وَ عِنْدَ اللَّهِ اَضْعافٌ كَثيرَةٌ»(22)

در روايت ابوذر آمده است كه از رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - سئوال شد: روزه چيست؟ فرمود: واجبى است پاداش داده شده، و در نزد خداست چندين برابر.

12. سپر از عذاب و آتش و از خطرات ديگر است، چنانكه حضرت على - عليه السلام - در وقت وفاتش، به فرزند گرامى اش سفارش فرمود:

«عَلَيْكَ بِالصَّوْمِ، فَاِنَّهُ زَكاةُ الْبَدَنِ، وَ جُنَّةٌ لِاَهْلِهِ»(23)

بر تو باد به روزه؛ كه آن (روزه) زكات بدن و سپرى براى اهل آن (روزه داران) است.

13. پاداش آن با خود پروردگار است، چنانكه از پيامبراكرم - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - نقل شده كه: خداى تبارك و تعالى فرمود:

«كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ هُوَ لَهُ غَيْرُ الصِّيامِ، هُوَلى، وَ اَنَا اُجْزى بِهِ»(24)

هر عمل فرزند آدم، براى اوست جز روزه كه آن براى من است و من پاداش آن هستم (يا آنكه من پاداش آن را خواهم داد).

14. يكى از درهاى بهشت، مخصوص روزه داران است، چنانكه از پيامبراكرم - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - نقل شده كه:

«إِنَّ لِلْجَنَّةِ باباً يُدْعَى الرَّيَّانُ لا يَدْخُلُ مِنْهُ اِلاَّ الصَّائِمُون»(25)

براى بهشت درى است كه به ريّان خوانده مى شود كه جز روزه داران از آن داخل نمى شوند.

15. دو شادمانى براى روزه دار است همان طور كه در روايت آمده است:

«وَ لَخَلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ، اَطْيَبُ عِنْدَاللَّهِ عَزَّ وَ جَلِّ مِنْ ريحِ الْمِسْكِ، وَالصَّائِمُ يَفْرَحُ بِفَرْحَتَيْن: حينَ يَفْطُرُ فَيَطْعَمُ وَ يَشْرَبُ، وَ حينَ يَلْقانى فَاُدْخِلُهُ الْجَنَّةَ»(26)

بوى دهان روزه دار از بوى مشك نزد خداوند خوش تر است و شخص روزه دار دو شادمانى دارد: يكى در وقت افطار كه غذا خورده و آب مى آشامد و دوم در وقتى كه به ملاقات من آمده و من او را به بهشت وارد مى كنم.

16. موجب صحت بدن است چنانكه از پيامبر اكرم - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - روايت شده است. «صُومُوا تَصِحُّوا»(27) و از نظر اطباء هم ثابت گرديده: روزه در سلامتى بدن، اثر بخصوصى دارد، و نود درصد امراض را از اين راه معالجه مى نمايند.

17. روزه گرفتن در فصل گرما، بالاترين جهاد است.

«قالَ الصَّادِقُ - عليه السلام - : اَفْضَلُ الْجِهادِ الصَّوْمُ فِى الْحَرِّ»(28)

18. زير بنا و اساس اسلام است، چنانكه از امام صادق - عليه السلام - روايت شده: اسلام بر پنج پايه و ستون نهاده شده: بر نماز و زكات و روزه و حج و ولايت اميرالمؤمنين و ائمه از فرزندان او - عليهم السلام -

«بُنِىَ الْاِسْلامُ عَلى خَمْسِ دَعائِمَ: عَلَى الصَّلوةِ وَ الزَّكوة وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ وَ وِلايَةِ اَميرِالْمُؤْمِنينَ، وَاْلائِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ صَلواتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ»(29)

19. رحمت خدا و توفيق و فرج اوست كه بسبب آن، حيات انسانى حاصل گردد، چنانكه از امام صادق - عليه السلام - روايت شده: سه چيز از روح اللَّه است: بيدارى شب به نماز، ملاقات برادران، و روزه.

«ثَلاثَةٌ مِنْ رَوْحِ اللَّه: التَّهَجُّدُ مِنْ اللَّيْلِ بِالصَّلاةِ، وَلِقاءُ الْاِخْوانِ، وَ الصَّوْمُ»(30)

20. روزه در زمستان، غنيمتى لذت بخش و بى رنج و زحمت است، چنانكه از پيامبر اكرم - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - روايت شده است.

«الصَّوْمُ فِى الشِّتاءِ الْغَنيمَةُ الْبارِدَةُ»(31)

21. وسيله قرب به خداست، چنانكه در وصيت رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - به اسامة بن زيد ديده مى شود.

«يا اُسامَةُ عَلَيْكَ بِالصَّوْمِ، فِاَنَّهُ قُرْبَةً اِلىَ اللَّهِ»(32)

22. يكى از هفت چيزى است كه از سوابق ايمان است، چنانكه از حضرت على - عليه السلام - روايت شده: هفت چيز از اوليات ايمان است (يعنى نخست به آنها سفارش شده) به آنها چنگ بزنيد ... تا آنجا كه مى گويد:

«وَ الصِّيامُ فِى الْهَواجِرِ»(33)

و روزه گرفتن در شدت گرما.

23 تا 29. چنانكه از روايت معاوية بن عمار استفاده مى شود: پيامبراكرم - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - در پاسخ به سؤالات يهودى، پاداش روزه دار ماه رمضان را چنين بيان فرمود:

«ما مِنْ مُؤْمِنٍ يَصُومُ شَهْرَ رَمَضانَ اِحْتِساباً اِلاَّ اَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ سَبْعَ خِصالٍ: اَوَّلُها يَذُوبُ الْحَرامُ مِنْ جَسَدِهِ، وَ الثَّانِيَةُ يَقْرُبُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ الثَّالِثَةُ يَكُونُ قَدْ كَفَرَ خَطيئَةَ اَبيهِ آدَمَ، وَ الرَّابِعَةُ يُهَوِّنُ اللَّهُ عَلَيْهِ سَكَراتِ الْمَوْتِ وَ الْخامِسَةُ اَمانٌ مِنَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ يَوْمَ الْقِيمَةِ، وَ السَادِسَةُ يُعْطيهِ اللَّهُ بَراءَةً مِنَ النَّارِ، وَ السَّابِعَةُ يُطْعِمُهُ اللَّهُ مِنْ طَيِّباتِ الْجَنَّة»(34)

حرام از بدنش آب خواهد شد، كفاره اشتباه پدرش آدم خواهد بود، به حرمت خدا نزديك مى شود، سكرات مرگ بر او آسان مى گردد. امان از گرسنگى و تشنگى قيامت خواهد بود، به او ورقه برائت از آتش داده خواهد شد، و او را از پاكيزه هاى بهشت اطعام دهند.

30. در صورتى كه شرائط را مراعات كند و روزه خواص را بگيرد، از گناهان بيرون آيد مثل روزى كه از مادر متولد گشته است، چنانكه از پيامبر اكرم - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - نقل شده است:

«يا جابِرُ هذا شَهْرُ رَمَضانَ مَنْ صامُ نَهارَهُ وَقامَ وِرْداً مِنْ لَيْلِهِ، وَ عَفَّ بَطْنَهُ وَفَرْجَهُ، وَكَفَّ لِسانَهُ، خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ فَقالَ جابِرُ: يا رَسُولَ اللَّه! ما اَحْسَنُ هذَا الْحَديثُ! فَقالَ رَسُولُ اللَّه - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - : يا جابِرُ و ما اَشَدُّ هذِهِ الشُرُوُط»!(35)

اى جابر! اين ماه رمضان است، كسى كه روزش را روزه بگيرد و شب را به عبادت بسر برد و شكم و عورت خود را از حرام نگهدارى كند و زبانش را حفظ نمايد، از گناهانش بيرون مى رود همان گونه كه از ماه رمضان خارج مى شود [و به ماه شوال وارد مى شود].

جابر گفت: چه سخن زيبايى است! حضرت فرمود: اى جابر! چه شروط سختى!

31. روزه دار مهمان خدا است :

«دعيتم فيه الى ضيافة اللَّه...»

در ماه رمضان به ميهمانى خدا دعوت شده ايد.

32. عواطف انسانى را تهييج مى كند؛ مالدار را بيدار كرده؛ غنى و ثروتمند بياد فقير و درمانده مى افتد و گرسنگى و زحمت و رنج و محروميت او را در زندگى لمس مى نمايد، پس بر فقير محبت كرده و به او رسيدگى مى نمايد و اين مطلب در روايت امام حسن عسكرى - عليه السلام - در بيان فلسفه روزه آمده است:

«عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ قالَ: كَتَبْتُ اِلى اَبى مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِىِّ - عليه السلام - لِمَ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الصِّيامَ؟ فَوَرَدَ فِى الْجَوابِ: لِيَجِدُ الْغَنِىُّ مَسَّ الْجُوعِ فَيَمُنَّ عَلَى الْفَقير»(36)

33. آدمى بياد قيامت مى افتد و لذا در خطبه رسول خدا - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - سفارش مى فرمايد كه: از گرسنگى و تشنگى خود گرسنگى و تشنگى روز قيامت را بياد آوريد كه چنين عملى در پاكى، ايمان و تقواى روزه دار بسيار مؤثّر است و اگر كسى قيامت را در حقيقت پيش چشمش مجسم سازد، انسان شايسته اى خواهد گرديد و از امام رضا - عليه السلام - از فلسفه روزه سئوال شد و آن حضرت فرمود:

لِعرْفانِ مَسِّ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ، لِيَكُونَ الْعَبْدُ ذَليلاً، مُسْتَكيناً، مَأْجُوراً مُحْتَسِباً صابِراً، فَيَكُونَ ذلِكَ دَليلاً عَلى شَدائِدَ اْلاخِرَةِ، مَعَ ما فيهِ مِنَ اْلاِنْكِسارِ لَهُ عَنِ الشَّهَواتِ واعِظاً لَهُ فِى الْعاجِلِ دَليلاً عَلَى اْلأجِلِ ...».(37)

درجات و مراحل روزه



محققين علم اخلاق روزه را به سه مرتبه درجه بندى كرده اند:

1- روزه عموم



روزه عموم عبارت است از حفظ شكم و شهوت از خوردن و آشاميدن و بهره گيرى از غريزه جنسى و رعايت آداب ظاهرى يعنى رعايت همان مسائلى كه در توضيح المسائل ها بيان شده است.

پيامبر اكرم - صلى اللَّه عليه و آله و سلم - مى فرمايد:

«اِنَّ اَيْسَرَ مَاافْتَرَضَ اللَّه عَلى الصَّائِمِ فى صِيامِهِ تَرْكُ الطَّعامِ وَالشَّرابِ»(38)

به راستى آسان ترين چيزى كه بر روزه دار واجب شده است اين كه از خوردنى ها و آشاميدنى ها اجتناب كند.

2- روزه خصوص و خواص



روزه خصوص و خواص عبارت است از حفظ زبان، گوش، چشم، دست و پا و ساير اعضا و جوارح از گناهان و افطار آن به انجام گناه است.

حضرت صادق - عليه السلام - فرمودند:

«اِذا صُمْتَ فَلْيَصُمْ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ وَ فَرْجُكَ وَ لِسانُكَ وَ تَغُضُّ بَصَرَكَ عَمَّا لا يَحِلُّ النَّظَرَ اِلَيْهِ، وَالسَّمْعَ عَمَّا لا يَحِلُّ اسْتِماعُهُ اِلَيْهِ وَاللِّسانَ مِنَ الْكِذْبِ وَالْفُحْشِ»(39)

هرگاه روزه گرفتى پس بايد گوش، چشم، فرج و زبانت روزه باشند و نگاهت را از چيزهايى كه نگاه به آن ها جايز نيست حفظ كنى و گوشت را از آنچه شنيدنش جايز نيست، محافظت نمايى و زبانت را از دروغ و فحش حفظ كنى.

3- روزه خاص الخاص (خصوص الخصوص و يا خواص الخواص)



و آن روزه قلب از هموم دنيويّه و افكار پست و نگهدارى او از ماسوى اللَّه است و افطار آن به توجه به غير خداوند؛ يعنى توجه به دنيا و متاع آن مگر دنيايى كه مقدمه دين باشد كه اين گونه دنيا زاد و توشه آخرت است. البته اين گونه روزه مخصوص به انبيا و صديقين و مقرّبين است.

حضرت على - عليه السلام - مى فرمايد:

«صَوْمُ الْقَلْبِ خَيْرٌ مِنْ صِيامِ اللِّسانِ وَ صَوْمُ اللِّسانِ خَيْرٌ مِنْ صِيامِ الْبَطْنِ»(40)

روزه دل با ارزش تر از روزه زبان (اعضاء و جوارح است و روزه زبان (اعضاء و جوارح) برتر از روزه شكم است.

البته هر سه قسم روزه، اسقاط تكليف خواهد نمود، اما روزه اى كه روزه دار از آن سود مى برد، و بوسيله آن بدرجاتى مى رسد، و خداوند بزرگ، پاداش آن خواهد گرديد و امكان دارد در همين دنيا پرده حجاب از روى چشم او برداشته شود و عالمى را ببيند كه چشمى، آن را نديده و گوشى، آن را نشنيده و به دل احدى، خطور نكرده، قسم سوم است.