ليلة القدر

در جان آفرينش ، حقايق و اسرار فراوانى وجود دارد كه بدانها توجه نداريم و شايد بسيارى از آنها را با عقل ها و ادراكات خود نمى توانيم مورد آگاهى يا ارزيابى قرار دهيم و از آن جمله است ، قدر و ليلة القدر.

امام صادق (ع ) فرمود: از كتاب خدا استفاده مى شود كه عدد ماه هاى سال نزد خدا، دوازده ماه است و سرآمد ماه ها ماه رمضان مى باشد و قلب ماه رمضان ، ليلة القدر است . (520)

در صحيفه سجاديه آمده است : فضيلت يك شب از شبهاى آن برابر هزار ماه است و آن شب ، شب قدر نام گرفته است . (521)

قبلا اشاره كرديم كه شب قدر، شب توجه به مقامات معنوى و امامت و زعامت ائمه معصومين : است ، لذا پيامبر اكرم (ص ) فرمود: به ليلة القدر اعتقاد كامل داشته باشيد كه از آن على بن ابيطالب و يازده فرزندان او است .

پيامبر اكرم (ص ) درباره شب قدر مى فرمود: شيطان در اين شب ، بيرون نيايد تا آنكه صبح طلوع كند و قدرت آسيب رساندن به كسى را ندارد و سحر هيچ ساحرى در اين شب اثر نكند.

شب قدر شبى است كه خداوند متعال آن را از ميان شبها برگزيد، همان طور كه از بين وجودات ، انسان را و از جمع پيامبران ، محمد (ص )(522) را و از ميان همه اوصياء على (ع ) را برگزيد.

راز نزول ملائك :

شيخ جعفر شوشترى در فوائد المشاهد مى نويسد: بعضى اشكال كرده اند كه نزول ملائكه در شب قدر خارج از حد است زمين چگونه گنجايش آنها را دارد؟

جواب آن است كه گروهى از آنان مى آيند و عروج مى كنند و بعد از آن ، طايفه ديگرى مى آيند.

وى مى افزايد: نازل شدن ملائكه و روح در شب قدر، چند وجه دارد:

1. نازل شدن براى آن خصوصيتى است كه خدا براى زمين در شب قدر قرار داده است .

2. براى ملاحظه كردن پاره اى از عبادات كه در زمين صورت مى گيرد، مثل اطعام فقرا و مساكين ؛ زيرا كه اين گونه عبادت بزرگ در آسمانها نيست .

3. نزول ملائكه در شب قدر براى شنيدن گريه و ناله هاى گناهكاران است ، زيرا كه آنها از كلام خداوند تعالى : اءنين المذنبيين اءحب الى من تسبيح المسبحين ؛ دانسته اند كه ناله گناهكاران توبه كار راستين افضل از تسبيح تسبيح كنندگان است و چون در آسمانها اهل معصيت وجود ندارد ملائكه به زمين مى آيند تا اين عبادت ويژه ناله و عذر خواهى راستين نوعى عبادت است را ببيند.

فضيلت ليلة القدر:

امام صادق (ع ) فرمود: ثواب عبادت و كار خير در شب قدر بيشتر از ثواب عبادت و كار خير هزار ماه است كه در آن شب قدر نباشد.

پيامبر اكرم (ص ) فرمود: (523) كسى كه در شب قدر با ايمان راستين و به خاطر جلب غفران الهى با حالت ويژه بازگشت و توبه ، به عبادت برخيزد، گناه گذشته او مورد عفو قرار مى گيرد.

مردى در راه خدا هزار ماه جنگيد، هنگامى كه رسول خدا توسط جبرئيل اين خبر را دريافت كرد، آرزو كرد تا در امت او اين چنين افرادى زندگى كنند و به درگاه خدا اظهار داشت : يا رب جعلت امتى اءقصر الاءمم اءعمارا و اءقلهم اءعمالا فاءعطاه الله ليلة القدر.... (524)

خدا ليلة القدر را به پاس احترام به رسول خدا (ص ) براى امت مسلمانان منظور داشت .

تقدير امور سال :

تقدير امور، حتميت خود را در شب قدر به دست مى آورند. (525)

شب قدر و فرود آمدن فرشتگان :

در شب قدر فرشتگان نازل مى شوند، آنان پرچمهاى در دست دارند، يكى از آنها را روى قبر رسول خدا (ص ) و يكى را در مسجدالاقصى و يكى را در مسجدالحرام و يكى را در طور سينا نصب مى كنند، و بر همه كسانى كه به ذكر الهى مشغولند، سلام مى دهند، مگر برافرازى چون خمار، خوك خوار، عاق والدين ، قاطع رحم ، مشاحن و قمار باز.

هنگامى كه فرشتگان به سوى آسمان به حركت ، درمى آيند، از آنان سؤ ال مى شود، آيا همه انسان ها را خدا مورد عفو. و غفران خويش قرار داد؟ پاسخ مى دهند: آرى ، مگر خمار، گوشت خوك خوار، قمارباز، كينه توز، قاطع رحم ، عاق والدين (526)، ربا خوار، سگ باز، رشوه خوار. (527)

رسول خدا (ص ) فرمود: (528) به آدم عاق والدين خطاب مى شود هر كار نيكى كه مى خواهى كه انجام بده ، ولى غفران و آمرزش خداوند شامل حال تو نخواهد شد.

آيا شب قدر دائمى است ؟

شب قدر اختصاص به زمان رسول گرامى (ص ) و صدر اسلام ندارد؛ زيرا اولا، هر چند وضع ليلة القدر براى آن بود كه رسول خدا (ص ) در عالم رؤ يا از به حكومت رسيدن بنى اميه در آينده تاريخ محزون و مغموم گرديد، خداوند تبارك و تعالى براى زدودن حزن و اندوه از قلب پيامبرش شب قدر كه بهتر از هزار ماه حكومت بنى اميه است ، را براى او مقرر داشت .

ثانيا، طبق صلاحديد الهى شب قدر شب اندازه گيرى است ؛ يعنى ، آنچه كه در طول سال آينده از حوادث و وقايع اتفاق مى افتد، از طرف پروردگار در اين شب تقدير مى گردد و به اطلاع ولى امر (ع ) هر زمان مى رسد.

ثالثا، عبادات خدا مقطعى نيست ، مثلا نماز يك مدتى مقرر باشد و بعد از مدتى تعطيل شود روزه مدتى باشد و بعد از چندى برداشته شود، بلكه جعل قانون اقتضاى استمرار را دارد، مگر از جانب حضرت حق بر موقت بودن آن تصريح شده باشد و موقت بودن ليلة القدر خاطرنشان نگشته است .

رابعا، روايات بسيارى وارد شده است كه : شب قدر در هر سال در دهه آخر ماه رمضان مى باشد. (529)

داوود بن فرقد گويد: مردى از امام صادق (ع ) پرسيد: آيا ليلة القدر فقط يك شب بود، يا در هر سال هست ؟ امام (ع ) فرمود: اگر شب قدر برداشته شود، قرآن برداشته خواهد شد.(530)

از اين روايت استفاده مى شود كه قرآن و شب قدر ملازم هم هستند و از يكديگر جدا نخواهد شد، بنابراين همان طور كه قرآن هميشگى و جاودانه است شب قدر هم اين چنين مى باشد.

در شب قدر به امر خدا جبرئيل با دسته اى از فرشتگان به زمين فرود مى آيند، در حاليكه كه در دست او پرچم سبزى است ، پرچم را بر بالاى كعبه نصب مى كند در احاديث آمده است كه براى او ششصد بال است ، كه دو تاى از آنها را نگستراند مگر در شب قدر. در آن شب آنها را پهن كند كه از مشرق و مغرب تجاوز نمايد. آنگاه جبرئيل فرشتگان را در اين شب پراكنده نمايد. پس بر هر ايستاده و نشسته ، نمازگزار و ذكركننده سلام گفته ، و با آنان مصافحه نموده ، و بر دعايشان آمين گويند تا صبح ، و چون صبح طلوع كند، جبرئيل ندا در دهد آى گروه فرشتگان ! حركت كنيد، كوچ كنيد فرشتگان مى گويند: خداوند تعالى با حاجتهاى مؤ منين امت محمد (ص ) چه كرد؟ جبرئيل مى گويد: به راستى كه خداوند تعالى به آنان در اين شب ، نظر رحمت كرد و آنان را بخشيد و از گناهانشان درگذشت مگر از چهار دسته : دايم الخمر، عاق والدين ، قاطع رحم ، و مشاحن (كسى كه شديد العدوة باشد). (531)

آيا ليلة القدر محدوديت دارد؟

در پاسخ پرسش فوق ، بايد بدين حقيقت توجه داشت كه از احاديث مختلف برمى آيد كه شب قدر به يكى از شبهاى نوزده ، بيست و يك ، و بيست و سوم ماه مبارك رمضان اختصاص دارد.

حمران از امام باقر (ع ) پرسيد: منظور از آيه شريفه : انا اءنزلناه فى ليلة القدر چيست ؟ امام (ع ) پاسخ دادند: (532) بله ، آن ، شب قدر است و آن هر سال در ده روز آخر ماه رمضان است .

مراد از ليله مباركه ، همان ليلة القدر است كه همه ساله در دهه آخر ماه رمضان ، تحقق مى يابد. در اين حديث سخن از تعيين شب خاصى نيست ، حتى مردد بين دو يا سه شب نيست ، بلكه دهه آخر ماه رمضان مورد توجه قرار دارد، لذا طبق فرموده امام صادق (ع ): پيامبر اكرم (ص ) دهه آخر ماه رمضان را غالبا در مسجد، به سر مى بردند: كان رسول الله اذا دخل العشر الاءواخر شد المئزز واجتنب النساء و اءخى الليل و تفرغ للعبادة . (533)

امام باقر (ع ) تاءكيد داشت تا احياء ليلة القدر مورد توجه ، قرار گيرد.

همچنين آن حضرت فرمود: هر كس شب قدر را احيا بدارد، گناهان وى آمرزيده مى شود هر چند به عدد ستارگان و سنگينى كوه ها و به قدر آب درياها باشد. (534)

آيا روز ليلة القدر نيز داراى عظمت ويژه است ؟

در پاسخ پرسش فوق ، بايد گفت كه امام صادق (ع ) فرمود: شب قدر، همه ساله تحقق مى يابد و روز آن همانند شب آن است . (535)

آيا شب قدر، پيش از اسلام مقرر بوده است ؟

بايد توجه داشت كه گر چه در برخى از احاديث در بين امتهاى پيشين سخن از شب قدر به ميان آمده ، لكن ليلة القدر فقط براى امت محمد (ص ) مقرر شده است .

پيامبر اكرم (ص ) فرمودند: (536) خدا به امت من شب قدر را بخشيد در حاليكه هيچيك از امتها از اين بخشش الهى برخوردار نبودند.

از برخى از روايتهاى ديگر استفاده مى شود كه در دوران پيامبران پيشين نيز شب قدر بوده است (537) به عنوان نمونه : حضرت موسى (ع ) در بعضى مناجات خود با خداوند عرض كرد: الهى اءريد قربك ، قال : قربى لمن استيقظ ليلة القدر، قال : الهى اءريد الجواز على الصراط، قال : ذالك لمن تصدق بصدقة فى ليلة القدر، قال : الهى اءريد من اءشجار الجنة و ثمارها، قال : ذالك لمن سبح تسبيحه فى ليلة القدر، قال : الهى اءريد النجاة من النار، قال : ذالك لمن استغفر ليلة القدر... . (538)

ابن عباس نقل مى كند: در محضر رسول خدا (ص ) ذكر مردى از بنى اسرائيل به ميان آمد كه هزار ماه اسلحه بر دوش در راه خداوند جنگيده است .

پيامبر (ص ) به شدت شگفت زده شد و آرزو كرد كه اى كاش چنين مردانى در امت او نيز وجود مى داشتند. (539) (از باب اينكه اين مرد بنى اسرائيلى داراى عمر طولانى و اعمال كثير و ثواب بزرگى بود، پيامبر (ص ) غبطه خورد، كه چرا امت او نيز داراى چنين عمر طولانى و توفيق اعمال شايسته اى نيستند) لذا با حسرت به پيشگاه احديت عرض كرد: پروردگارا! عمر امتم را كوتاه و اعمال شايسته شان را اندك ، قرار داده اى ! خداوند متعال براى دلجويى از پيامبرش ، ليلة القدر را به او مرحمت كرد و فرمود شب قدر را برتر از يك هزار ماه كه مرد بنى اسرائيلى در اين مدت سلاح به دوش و در راه خدا جنگيد، براى تو و امت تو تا قيامت در هر ماه رمضان مقرر نمودم .

س : چه كسانى ليلة القدر را درك مى نمايند؟

امام صادق (ع ) مى فرمايد: از پيامبر (ص ) درباره ليلة القدر سؤ ال شد. ايشان براى پاسخ دادن به حالت خطابه ايستاد و پس از حمد و ثناى الهى فرمود:

اما بعد: به راستى شما كه از ليلة القدر از من مى پرسيد، من ليلة القدر را نپوشاندم (مخفى نكردم ) اى مردم ! بدانيد هر كس ماه رمضان بر او وارد شد، و او صحيح و سالم و مستعد باشد، پس روزهاى آن را روزه ، و شب هاى آن را به ورد و ذكر نماز شب و مناجات ، تلاوت قرآن مشغول باشد، و نمازهاى واجب و نمازهاى وارده در آن را مواظبت بنمايد و نماز جمعه را حضور پيدا كند، و به مراسم صبح عيد فطر توفيق يابد، به تحقيق كه ليلة القدر و فضيلت بزرگش را دريافته است ، و به پاداشها و جوايز خداوند دست يافته است .

امام صادق (ع ) فرمود: سوگند به خدا اين چنين فردى رستگار شد و دست يافت به جوائزى غير جوائز بندگان ، يعنى از جوائزى كه خدا به بنده اش مى دهد، با جوائزى كه بندگان به يكديگر مى دهند، فرق دارد. (540)

شب قدر را فقط در پرتو ولايت اهل بيت ، مى توان درك كرد

امام جواد (ع ) از پدران خود و از اميرالمؤ منين (ع ) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود: (541) شنيدم كه پيامبر اكرم (ص ) به اصحابش فرمود به شب قدر ايمان بياوريد، مصداق شب قدر على و يازده فرزندش مى باشد.

فطره

در خاتمه مبحث ماه مبارك رمضان توجه به چند نكته در باب فطره ، ضرورى است ، از جمله :

الف . ما به چه كسانى مى توانيم فطره را پرداخت كنيم ؟ در اين رابطه بايد توجه داشت كه فطره اختصاص به فقرا ندارد.

ب . به فقير شراب خوار نمى شود فطره داد.

ج . دسته دومى كه نمى توانند از فطره استفاده كنند، كسانى كه آشكارا معصيت مى كنند، گرچه كسى كه به او فطره مى دهيد ضرورت ندارد عادل باشد، اما نبايد آشكارا معصيت كند، پس كسى كه فطره را در راه فسق و گناه مصرف مى كند، نمى توان فطره بگيرد.

د: آن هايى كه غير سيد هستند، به سيد نمى توانند فطره بدهند. سيد فطره خود را به هر كسى مى تواند بدهد.

ه : فطره بايد از قوت غالب ، يعنى گندم ، برنج ، نان ، ذرت ، نمك و خرما، خلاصه آنچكه غذاى سالانه خانواده را تشكيل مى دهد پرداخت شود.

روز فطر

روز فطر، يكى از اعياد بزرگ است كه در آن چند عمل مستحب است از جمله :

1 غذا خوردن قبل از نماز عيد فطر.

2 انجام نماز عيد.

نماز عيد در زمان حضور امام (ع ) واجب است و بايد به جماعت خوانده شود، ولى در زمانى كه امام (ع ) غايب هست ، مستحب مى باشد و مى شود آن را به جماعت يا فرادى خواند.