دعاى روز بيست و دوم

((اللهم افتح لى فيه ابواب فضلك و انزل على فيه بركاتك و وفقنى فيه لموجبات مرضاتك و اسكنى فيه بحبوحات جناتك يا مجيب دعوه المضطرين خدايا! در امروز, درهاى فضل و كرمت را به رويم بگشاى و بركات خويش را بر من نازل گردان و بر موجبات رضا و خشنوديت توفيقم بده و در وسط باغ هاى بهشت, جايم بده, اى پذيرنده ى دعوت گرفتاران و مضطرين)).



احكام

جايز است خواندن دعا در قنوت به فارسى و زبانهاى ديگر. (عروه الوثقى, ج1, ص544, مسإله 1)

واجب است دعاى واجب به عربى خوانده شود و در دعاهاى غيرواجب جايز است به فارسى و ساير زبانها خواند شود.1

جايز نيست ذكرهاى مخصوص نماز به غيرعربى خوانده شود.2

يكى از مستحبات سجده خواندن دعاى زير قبل از ذكر سجده است.

((اللهم لك سجدت وبك امنت ولك اسلمت وعليك توكلت وإنت ربى سجد وجهى للذى خلقه و شق سمعه وبصره والحمد لله رب العالمين تبارك الله احسن الخالقين))(عروه الوثقى,ج1,ص527,فصل29).

بهتر است پايان قنوت با صلوات باشد بلكه مناسب است ابتداى قنوت هم با صلوات باشد يا ابتداى قنوت طلب مغفرت و برآورده شدن حاجات باشد. روايت شده است كه خداوند مستجاب مى كند دعا براى پيامبر به صلوات و بعيد است از رحمت الهى كه مستجاب كند صلواتى كه در اول و آخر مىآيد ولى دعاى بين اين دو صلوات را مستجاب نسازد.3

جايز است در قنوت دعا براى افراد با ذكر نام.4

مستحب است در موارد زير رو به قبله باشد در حال دعا, قرائت قرآن, ذكرها, تعقيبات نماز, سجده شكر و در حال نشستن. (عروه الوثقى, ج1, ص413, مسإله 3)

((قال الصادق(ع):احفظ آداب الدعإ وانظر من تدعو وكيف تدعو ولماذا تدعو؟5 امام صادق (ع) فرمود: آداب دعا را حفظ كن ( مراعات نما) و بنگر كه چه كسى را مى خوانى و چگونه مى خوانى و براى چه چيزى مى خوانى؟

ذات ما انسان ها و بناى وجود ما, جهت تإمين تمام نيازمندىهايش, عين دعا و طلب و درخواست و گدايى است, درخواست و گدايى از حضرت حق جهت رفع نواقص. مقتضاى درونى و برونى موجودات در حقيقت عين دعا و اصل دعا و ريشه ى دعا و ذات دعا, است و اين مسإله براى احدى قابل انكار نيست و نمى تواند باشد.



اهميت دعا

اهميت و ارزش دعا و آثار آن به قدرى روشن و آشكار است, كه حتى دانشمندان بيگانه از اسلام هم, براساس هدايت فطرى, به اين مسإله اشاره كرده و دعا را عامل حركت و از ضرورىترين نيازهاى بشر دانسته و آن را داروى درمان حتى براى دردهاى جسمى شمرده اند, و در زمان ما در حال پايه گذارى مطب هايى هستند كه طبيبان تربيت شده در اين فن حتى سخت ترين بيمارىهاى جسمى را از اين طريق معالجه كنند.

در هر صورت دعا امرى است ضرورى و فطرى, و مسإله ايست كه خداوند به آن دستور داده, و از اخلاق انبياى بزرگ الهى قلمداد شده, و انسان با دعا, شايستگى گرفتن عطاى حق را پيدا مى كند.

دعا خواستن است, و خواستن اگر حقيقت داشته باشد, انسان با كمال شوق دنبال تحقق آن حركت مى كند.

بيا تا بر آريم دستى ز دل

كه نتوان درآورد فردا ز گل

برآرد تهى, دست هاى نياز

ز رحمت نگردد تهيدست باز



دعا در قرآن

قرآن مجيد, با دستور به دعا, استكبار و خود دارى از انجام آن را باعث سقوط در جهنم مى داند.

((وقال ربكم ادعونى إستجب لكم ان الذين يستكبرون عن عبادتى سيدخلون جهنم داخرين6 پروردگار شما گفته است: مرا بخوانيد تا (دعاى) شما را بپذيرم. كسانى كه از عبادت من تكبر مى ورزند بزودى با ذلت وارد دوزخ مى شوند)).

قرآن چند مسإله درباره ى دعا ذكر كرده است كه از اين قرار است:



1 ـ گشايش كارها در پرتو دعا

دعا را علت گشايش كارها, و نجات از هر هم و غم و رنجى مى داند, و در ضمن اين مسإله, از بعضى از دعاكنندگان گلايه كرده مى فرمايد, به وقت گرفتارى با كمال زارى دعا مى كنيد و استجابت آن را به سختى از خدا مى طلبيد و با پروردگار عهد و پيمان مى بنديد كه در صورت نجات شكرگزار حق شويد, ولى پس از نجات از گرفتارى, به شرك كه ظلم بزرگى است باز مى گرديد!!

((قل من ينجيكم من ظلمات البر والبحر تدعونه تضرعا وخفيه لئن إنجانا من هذه لنكونن من الشاكرين. قل الله ينجيكم منها ومن كل كرب ثم إنتم تشركون7 بگو: چه كسى شما را از تاريكى هاى خشكى و دريا رهايى مى بخشد؟! درحالى كه او را با حالت تضرع (و آشكارا) و در پنهانى مى خوانيد و(و مى گوييد:) اگر از اين (خطرات و ظلمت ها) ما را رهايى بخشد, از شكرگزاران خواهيم بود)). بگو: ((خداوند شما را از اينها, و از هر مشكل و ناراحتى, نجات مى دهد ولى بازهم شما براى او شريك قرار مى دهيد. (و راه كفر مى پوييد.))).



2 ـ دعا ويژگى صالحان

دعا را از كارهاى پسنديده و علامت بندگان صالح مى داند, و آنان را در همه ى شئون حيات با اين واقعيت عالى همراه و هماهنگ معرفى مى كند.

((انهم كانوا يسارعون فى الخيرات ويدعوننا رغبا ورهبا وكانوا لنا خاشعين8 چرا كه آنان (خاندانى بودند كه) همواره در كارهاى خير به سرعت اقدام مى كردند و در حال بيم و اميد ما را مى خواندند و پيوسته براى ما (خاضع و) خاشع بودند)).



3 ـ دعا و اجابت آن

در صورت تحقق شرايط دعا, اجابت را لازمه دعا مى داند, و مسإله اجابت دعا را هم خاص حضرت حق دانسته, و از بندگان الهى مى خواهد به اين معنا توجه داشته باشند.

((واذا سإلك عبادى عنى فانى قريب إجيب دعوه الداع اذا دعان فليستجيبوا لى وليومنوا بى لعلهم يرشدون9 و هنگامى كه بندگان من, از تو درباره ى من سوال كنند, (بگو:) من نزديكم دعاى دعاكننده را, به هنگامى كه مرا مى خواند, پاسخ مى گويم. پس بايد دعوت مرا بپذيرند, و به من ايمان بياورند تا راه يابند (و به مقصد برسند))).



4 ـ دعا و جلب توجهات الهى

قرآن به اين نكته ى بسيار مهم توجه مى دهد, كه اگر دعا نبود, روى توجهى از جانب خداوند به بندگان نمى شد.

((قل ما يعبوا بكم ربى لولا دعاوكم10 بگو: پروردگارم براى شما ارجى قايل نيست اگر دعاى شما نباشد)).



5 ـ فطرى بودن دعا و فراموشكارى انسان

قرآن مجيد دعا را براى بشر امرى فطرى و ضرورى مى داند, چه اين كه انسان در دريايى از محدوديت ها و گرفتارىها و مشكلات و رنج ها دچار است, و براى رهايى از اين امور, چاره اى جز دعا به پيشگاه حضرت او ندارد, و دعا را در اين زمينه عامل هدايت و آشنايى با خدا دانسته, در عين اين حال عده اى را پس از دعا نسبت به حضرت حق فراموشكار و ناسپاس مى داند.

((واذا مس الناس ضر دعوا ربهم منيبين اليه ثم اذا إذاقهم منه رحمه اذا فريق منهم بربهم يشركون11 هنگامى كه رنج و زيانى به مردم برسد, پروردگار خود را مى خوانند و توبه كنان به سوى او باز مى گردند اما همين كه رحمتى از خودش به آنان بچشاند, بناگاه گروهى از آنان نسبت به پروردگارشان مشرك مى شوند)).12



روايات و دعا

دعا و آثار آن در زندگى به اندازه اى مهم است كه محدث مشهور شيعه, ثقه الاسلام كلينى در كتاب با عظمت اصول كافى نزديك به شصت باب در زمينه دعا مطرح كرده است, كه به قسمتى از آن ابواب اشاره شود:



فضيلت دعا

قلت لا بى جعفر(ع): ((إى العباده إفضل؟ فقال: ما من شىء افضل عند الله عزوجل من ان يسئل ويطلب مما عنده وما إحد إبغض الى الله عزوجل ممن يستكبر عن عبادته ولا يسئل ما عنده13 راوى مى گويد: به امام باقر عرض كردم برترين عبادت كدام است؟ فرمود چيزى نزد خداوند افضل از اين نيست, كه از او آنچه نزد اوست درخواست شود, و كسى نزد خداوند مبغوض تر نيست از انسانى كه از عبادت حق كبر ورزد, و از آنچه نزد اوست نخواهد)).

ميسر مى گويد: حضرت صادق(ع) به من فرمود: در پيشگاه حضرت حق دعا كن و مگو كار از كار گذشته, آنچه مقدر شده همان مى شود و براى دعا اثرى نيست.همانا نزد خداوند عزوجل منزلت و مقامى است كه به آن نتوان رسيد مگر به دعا و گدايى, اگر بنده اى دهان خود را ببندد و دعا نكند, چيزى نصيبش نمى شود, پس دعا كن تا به تو عنايت شود, اى ميسر هيچ درى نيست كه كوبيده شود مگر اين كه اميد آن هست كه به روى كوبنده باز شود.14

عن ابى عبدالله(ع) قال: ((من لم يسئل الله عزوجل من فضله فقد افتقر15 امام صادق(ع) فرمود: هر كه از فضل خداوند درخواست نكند, بيچاره و فقير گردد)).

سيف تمار گويد: از امام صادق(ع) شنيدم, كه مى فرمود: بر شما باد به ملازمت دعا, زيرا به هيچ چيز مانند آن به خداوند نزديك نشويد, و هيچ حاجت كوچكى را به خاطر كوچكى اش رها نكنيد, زيرا آن كس كه حاجات كوچك به دست اوست, همان كس است كه حاجات بزرگ به دست اوست.16

عن ابى عبدالله(ع) قال: ((قال اميرالمومنين(ع): احب الاعمال الى الله عزوجل فى الارض الدعإ وافضل العباده العفاف قال: وكان اميرالمومنين رجلا دعإ17 امام صادق(ع) فرمود: اميرالمومنين مى فرمايد: محبوب ترين اعمال در روى زمين نزد خداوند, دعا است, و بهترين عبادت پاكدامنى است, و اميرالمومنين مردى بود كه دعايش بسيار بود)).



دعا, اسلحه ى مومن

عن ابى عبدالله(ع) قال: قال رسول الله(ص): ((الدعإ سلاح المومن وعمود الدين ونور السماوات والارض18 امام صادق(ع) مى گويد: پيامبر (ص) فرمود: دعا سلاح مومن و پايه دين, و روشنى آسمان ها و زمين است)).

و نيز حضرت صادق(ع) فرمود: اميرالمومنين فرمود: دعا كليدهاى نجات و گنجينه هاى رستگارى است, و بهترين دعا آن دعايى است كه از سينه ى پاك و دلى پرهيزكار برآيد, و وسيله ى نجات در مناجات است و نجات انسان به اخلاص اوست, و چون فزع و بى تابى سخت شود پناهگاه خدا است.

عن ابى عبدالله(ع) قال: ((الدعإ انفذ من السنان الحديد19 امام صادق(ع) فرمود: دعا از نيزه ى تيز نافذتر است)).

دفع بلا و قضا با دعا

عن ابى عبدالله(ع) قال: ((ان الدعإ يرد القضإ وقد نزل من السمإ وقد ابرم ابراما20 امام صادق(ع) فرمود: دعا قضائى را كه از آسمان نازل شده برمى گرداند, اگرچه آن قضا به سختى مبرم و محكم شده باشد)).

كان على بن الحسين(عليهماالسلام) يقول: ((الدعإ يدفع البلإ النازل وما لم ينزل21 حضرت على بن الحسين(عليهماالسلام) مى فرمود: دعا بلائى را كه نازل شده و نازل نشده دفع مى كند)).

مصداق اين روايت در قرآن مجيد, قوم يونس اند, كه بلاى الهى تا بالاى سر آنان آمد ولى به راهنمايى آن عالم ربانى به بيابان رفته و سر بر خاك مذلت نهادند, و از پيشگاه خداوند درخواست رد بلا كردند و درخواست آنان اجابت شد!



دعا, درمان هر دردى

عن علإ بن كامل قال: ((قال لى ابو عبدالله(ع): ((عليك بالدعإ فانه شفإ من كل دإ22 علإ بن كامل مى گويد: حضرت صادق(ع) به من فرمود: بر تو باد به دعا كه دعا درمان هر دردى است)).

آرى, دعا درمان هر دردى است. وقتى دل به حضرت محبوب بسته شود, و جان, آيينه ى اوصاف معشوق گردد, و آدمى در رحمت را از هر سو به سوى خود باز ببيند, و قلب بر اثر اتصال, مالامال از اميد گردد, روح داراى قدرت و تسلط و مالكيت شود, و به هنگام هجوم دردها على الخصوص دردهاى معنوى, از محبوبش به وسيله ى دعا درخواست رد بلا و شفاى مرض كند. و محبوب هم بيمارى او را هرچه باشد شفا خواهد داد.

در اين جا مناسب است به سه قضيه ى آموزنده به اختصار اشاره كنم.

اول: دوستى داشتم عاشق دين, و دل سوز مسائل الهى, داراى هفتاد سال عمر, به من گفت: وقتى كه عمرم قريب به ده سال بود, گرفتار تب سوزنده ى سختى شدم, طب و طبيب از علاجم عاجز شد, پدرم مرا در آغوش گرفت, و نزد سيدى بيدار دل و صاحب نفس برد, و داستان رنج مرا براى او باز گفت, آن مرد زنده دل سرى به جانب آسمان برداشت, آنگاه روى به من كرد و گفت: اى تب سوزنده! او را رها كن, لحظه اى نگذشت كه تب مرا رها كرد و تا اين زمان كه هفتاد سال از عمرم گذشته تب به سراغم نيامده!!

دوم: فرزند مرحوم محدث قمى برايم نقل كرد, پدرم دچار چشم درد شديدى شد, اطباى عراق از علاجش عاجز شدند, روزى از مادرم خواست كتاب كافى را به او بدهد, كتاب را از دست همسرش گرفت و گفت: اين كتاب, مايه از اهل بيت رسول الله (ص) دارد, و امكان ندارد خداوند به وسيله ى ماليدن اين كتاب به چشم, مرا از درد ديده خلاص نكند, چشم به حق دوخت و با دلى سوخته كتاب كافى را بر چشم ماليد, ديده ى او از درد رهايى يافت!

سوم: باز همو نقل كرد: پدرم دچار مرض سختى شد, و دارو نسبت به او از اثر افتاده بود, پس از رنج بسيار به مادرم گفت: اين انگشتان من سال هاست, آثار اهل بيت را مى نويسد, اگر اثر الهى در اين انگشتان نباشد بايد آن را قطع كرد, ظرفى پاك آورد و مقدارى آب در كنار آن گذاشت, آن مرد الهى, انگشتانش را در آن ظرف گرفت و آب بر روى آن ريخت و آن آب را در حالى كه به سبب آن از خداوند طلب شفا مى كرد خورد و بيمارىاش بر طرف شد.



پاكى دل و زبان شرط استجابت دعا

در صورتى دعاى دعا كننده بالا مى رود و دعايش به هدف اجابت مى رسد كه با دل و زبانى پاك خداى خود را بخواند, بايد نفس او الهى باشد, به معاصى الهى نزديك نگردد و از آنچه او را از خدا دور مى كند اجتناب ورزد. ممكن نيست كسى با قلب سليم و با زبانى پاك از خداى رحيم چيزى را بخواهد و آن چيز به مصلحت او باشد و خدا آن را رد كند و دست رد به سينه او بزند. لذا دعا كننده قبل از دعا بايد در صدد تحصيل دو چيز باشد: 1 ـ دل پاك و قلب سليم 2 ـ زبان پاك



دعاى دعا كننده مستجاب است

عن ابى عبدالله(ع) قال: ((الدعإ كهف الاجابه كما ان السحاب كهف المطر23 امام صادق (ع) فرمود: دعا خزانه و گنجينه اجابت است, چنانچه ابر مخزن باران است)).

حضرت صادق (ع) فرمود: ((ما ابرز عبد يده الى الله العزيز الجبار الا استحيا الله عز و جل ان يردها صفرا حتى يجعل فيها من فضل رحمته ما يشإ فاذا دعا احدكم فلا يرد يده حتى يمسح على وجهه و راسه24 هيچ بنده اى دست بدرگاه خداى عزيز و جبار نگشايد, جز اين كه خداى عزوجل شرم كند كه آن را تهى برگرداند, تا اين كه از فضل و رحمت خود آن دست را پر كند, پس هرگاه يكى از شما دعا كرد, دستش را بر نگرداند تا آن را به سر و روى خود بكشد)).

چرا بسيارى از دعاها به اجابت نمى رسد؟!

اين شبهه را به چند وجه مى توان پاسخ گفت:

اول ـ اين كه وعده ى خداوند مشروط به مشيت است, و آيه 41 از سوره ى انعام كه مى فرمايد: اگر بخواهم اجابت مى كنم بر همين نكته دلالت مى كند.

دوم ـ اين كه مقصود از اجابت كه خداوند و حجج او فرموده اند توجه و استماع دعا است, يعنى فورا شنيده مى شود و مورد توجه قرار مى گيرد, ولى ممكن است بنا به مصالحى در دادن حاجت بنده تإخير كند.

سوم ـ اين كه اجابت, مشروط به خير بودن حاجت براى دعا كننده است, بنده از خدا حاجتى را طلب مى كند در حالى كه عالم به جميع مصالح, يا مفاسد درخواست خود نيست, همچنين از آينده, پيامدها و تبعات آن به طور كامل آگاهى ندارد. ولكن خداوند عالم مطلق است و همه چيز را مى داند و بر طبق مصلحت بنده اش, حاجات بندگان را عطا مى فرمايد.



آداب دعا

لزوم حضور قلب در دعا

سليمان بن عمرو قال: ((سمعت ابا عبدالله(ع) يقول: ان الله عزوجل لا يستجيب دعإ بظهر قلب ساه فاذا دعوت فاقبل بقلبك ثم استيقن بالاجابه25 سليمان بن عمرو مى گويد, شنيدم حضرت صادق(ع) فرمود: خداوند دعايى كه از دل غافل باشد مستجاب نمى كند, پس هرگاه براى دعا به پيشگاه مقدس او روى آوردى با دل توجه كن و يقين داشته باش كه قلبى كه در دعا مشغول مولاست دعايش مستجاب مى شود)).

و نيز دعا كننده لازم است داراى رقت قلب باشد, و دعاى كسى كه قلب با قساوت دارد مستجاب نيست.

عن ابى عبدالله(ع) قال: ((ان الله عزوجل لا يستجيب دعإ بظهر قلب قاس26 امام صادق (ع) فرمود: خداوند دعائى كه از روى دل سخت و با قساوت باشد, مستجاب نمى كند)).



پافشارى و اصرار در دعا

عده اى از مردم دعا را سبك مى شمارند. اولا خيلى ساده و با شتاب و عجله دعا مى كنند, ثانيا بدون در نظر گرفتن مصلحت اجابت آن را مى خواهند, در اين باب ائمه بزرگوار مى فرمايند: در دعا اصرار و پافشارى داشته باشيد, و اجابت آن را مشروط به مصلحت خويش از جانب خدا و در گرو وقت لازم براى اجابت بدانيد.

عن ابى عبدالله(ع)قال: ((ان الله عزوجل كره الحاح الناس بعضهم على بعض فى المسئله واحب ذلك لنفسه, ان الله عزوجل يحب ان يسإل ويطلب ما عنده27 امام صادق(ع) فرمود: خداوند دوست ندارد مردم در انجام حاجت ديگر به همديگر اصرار ورزند, ولى اين اصرار و الحاح را براى خودش دوست دارد, او مى خواهد كه از او بخواهند, و آنچه نزد اوست از او خواهش كنند)).

عن ابى جعفر(ع) قال: ((لا والله لا يلح عبد على الله عزوجل الا استجاب الله له28 امام باقر(ع) فرمود: بخدا سوگند هيچ بنده اى به درگاه خداى عزوجل اصرار نورزد جز اينكه خداوند دعايش را مستجاب فرمايد)).



بيان حاجات در دعا

وجود مقدس حضرت حق, به تمام غيب و شهود و آنچه گذشته و آنچه هست و آنچه خواهد آمد, به تمام جهات آگاه و عالم است, و حاجات مشروعه بنده و آنچه را عبد مى خواهد براى حضرت او آشكار است, ولى خداوند علاقه دارد كه عبد به وقت دعا, حاجاتش را به زبان بياورد.

عن ابى عبدالله(ع): ((ان الله تبارك وتعالى يعلم ما يريد العبد اذا دعاه ولكنه يحب ان تبث اليه الحوائج فاذا دعوت فسم حاجتك وفى حديث آخر قال: ان الله عزوجل يعلم حاجتك وما تريد ولكن يحب ان تبث اليه الحوائج29 امام صادق(ع) فرمود: خداوند تبارك و تعالى مى داند كه بنده اش بوقت دعا چه مى خواهد. ولى دوست دارد كه حاجت ها به درگاهش گفته شود, پس هرگاه به دعا برخاستى حاجتت را بگو, و در روايت ديگرى آمده: خداوند حاجت و خواسته ات را مى داند, ولى دوست دارد حاجات خود را به درگاهش بازگو كنى)).



ارزش دعاى پنهان

عن ابى الحسن الرضا(ع) قال: ((دعوه العبد سرا دعوه واحده تعدل سبعين دعوه علانيه30 حضرت رضا(ع) فرمود: يك دعاى عبد در پنهانى مساوى با هفتاد دعاى آشكار است)).

سرش اين است, كه دعاى در پنهان به خلوص و اخلاص و پاكى در نيت نزديك تر است, و عمل هرچه خالص تر باشد قيمت و ارزشش بيشتر است.



ارزش اشك ريختن به درگاه حق

گريه براى خدا و در راه خدا و بر مصايبى كه در راه خدا به اولياى خدا رسيده عملى نيك و پسنديده است.

قرآن مجيد, گريه براى خدا را از علايم عاشقان حق مى داند:

((واذا سمعوا ما إنزل الى الرسول ترى إعينهم تفيض من الدمع مما عرفوا من الحق يقولون ربنا آمنا فاكتبنا مع الشاهدين31 و هر زمان آياتى را كه بر پيامبر (اسلام) نازل شده بشنوند, چشم هاى آنها را مى بينى كه (از شوق,) اشك مى ريزد, به خاطر حقيقتى كه دريافته اند آنها مى گويند: ((پروردگارا! ايمان آورديم پس ما را با گواهان (و شاهدان حق, در زمره ى ياران محمد) بنويس)).

گريه به وقت دعا از ارزش خاصى برخوردار است, و اشك چشم كه نشانى از صفاى باطن است, آدمى را به رحمت حضرت حق نزديك كرده و از بار گناهان سبك مى كند.

امام صادق(ع) مى فرمايد: ((ما من شىء الا و له كيل او وزن الا الدموع فان القطره منها تطفى بحارا من نار فاذا اغرورقت العين بمائها لم يرهق وجهه قتر و لا ذله فاذا افاضت حرمها الله على النار و لو ان باكيا بكا فى امه لرحموا32 براى هر چيز پيمانه و وزنى است مگر گريه, كه يك قطره اش درياهايى از آتش را خاموش سازد, و چون اشك در ديده حلقه بزند, چهره صاحبش خوارى و ذلت نبيند, و چون بر رخسار بريزد, بر آتش دوزخ حرام گردد, و اگر هر آينه در امتى يك نفر گريان باشد همه ى آنان مورد ترحم قرار مى گيرند)).

عن ابى جعفر قال: ((ما من قطره احب الى الله عزوجل من قطره دموع فى سواد الليل مخافه من الله لا يراد بها غيره33 امام باقر(ع) فرمود: قطره اى نزد خداوند محبوب تر از آن قطره اشكى كه در تاريكى شب از ترس خدا بريزد و جز خدا چيز ديگرى منظور نداشته باشد, نيست)).

قلت لا بى عبد الله(ع): اكون ادعو فاشتهى البكإ و لا يجيئنى و ربما ذكرت بعض من مات من اهلى فارق و ابكى فهل يجوز ذلك فقال نعم فتذكرهم فاذا رققت فابك و ادع ربك تبارك و تعالى يعط34 اسحاق بن عمار مى گويد: به حضرت صادق(ع) عرض كردم, من دعا مى كنم و ميل دارم گريه كنم, ولى گريه ام نمىآيد, و چه بسا به ياد برخى از مردگان خانواده ام مى افتم پس رقت مى كنم و اشك مى ريزم, آيا اين كار درست است؟ فرمود آرى آنها را به ياد آر و چون رقت كردى گريه كن و پروردگار تبارك و تعالى را بخوان و به درگاه حضرتش دعا كن)).



ستايش خدا قبل از دعا

حارث بن مغيره مى گويد: ((حضرت صادق(ع) فرمود: مبادا چون يكى از شما بخواهد از پروردگار خويش چيزى از حاجات دنيا و آخرت مسئلت كند, بدان مبادرت ورزد, مگر اين كه قبل از آن به ستايش او و صلوات بر پيامبر (ص) دعايش را آغاز كند, سپس حاجات خود را بخواهد)).35

محمد بن مسلم گويد: حضرت صادق(ع) فرمود: همانا در كتاب امير المومنين(ع) است, كه ستايش پيش از درخواست است, پس هرگاه خداى عزوجل را خواندى و به درگاهش دعا نمودى او را تمجيد كن, عرض كردم: چگونه تمجيدش كنم؟ فرمود: مى گويى:

((يا من هو اقرب الى من حبل الوريد, يا فعالا لما يريد, يا من يحول بين المرء وقلبه, يا من هو بالمنظر الاعلى, يا من هو ليس كمثله شىء36 اى كسى كه از رگ گردن به من نزديك ترى, اى كسى كه هرچه را بخواهى انجام دهى, اى كسى كه ميان انسان و دلش حائل شوى, و اى كسى كه در برترين نظراندازهايى, و اى آن كه بمانندش چيزى نيست)).



دسته جمعى دعا كنيد

حضرت صادق(ع) مى فرمايد: هيچ چهل نفرى براى دعا نزد هم اجتماع نكنند و خداى عزوجل را در كارى نخوانند جز اين كه خداوند دعاى آنها را مستجاب كند, پس اگر چهل نفر نبودند,بلكه فقط چهار نفر بودند, نزد هم جمع شوند, و ده بار خداى عزوجل را بخوانند, خداوند دعايشان را اجابت كند, و اگر چهار نفر هم نباشند و يك نفر باشد كه چهل مرتبه خدا را بخواند, خداى عزيز جبار دعايش را اجابت كند37.



براى همه دعا كنيد

عن ابى عبدالله(ع) قال: ((قال رسول الله(ص): اذا دعا احدكم فليعم فانه اوجب للدعإ38 امام صادق(ع) از رسول اكرم(ص) نقل مى كند: هرگاه يكى از شما دعا كرد, همه را دعا كند, زيرا به اجابت نزديك تر است)).



از تإخير در اجابت نهراسيد

احمد بن محمد بن ابى نصر مى گويد: به حضرت رضا(ع) عرض كردم:

قربانت شوم من چند سال است از خداوند حاجتى خواسته ام, از تإخير اجابتش در دلم شبهه و نگرانى آمده, فرمود: اى احمد! مبادا شيطان بر دلت راهى باز كند, تا تو را به ميدان نااميدى ببرد, همانا امام باقر(ع) فرمود:هر آينه مومن از خدا حاجتى بخواهد, و اجابت آن تإخير افتد, اين تإخير براى محبوبيت آواز و صداى گريه او در نزد خداست, سپس فرمود: به خدا سوگند آنچه خداى عزوجل براى مومنين از آنچه خواهند پس انداز كند, بهتر است براى آنان از آنچه زود عطا شود, دنيا مگر چه اندازه ارزش دارد؟ امام باقر مى فرمود: سزاوار است دعاى مومن در حال آسايش همانند دعاى او در حال سختى باشد, و آنچه به او داده شد او را از دعا سست نكند, پس تو از دعا خسته مشو, زيرا دعا در نزد خدا منزلتى بس بزرگ دارد.

امام در ادامه فرمودند:

بگو بدانم اگر من به تو چيزى گفتم به آن اعتماد دارى؟ عرض كردم: فدايت گردم اگر به گفته ى شما اعتماد نكنم پس به گفتار چه كسى اعتماد كنم, با اين كه شما حجت خداوند بر خلق او هستى؟.

فرمود: پس تو به خدا و وعده ها و گفتارهاى او اعتمادت بيشتر باشد, زيرا خداوند به تو وعده ى اجابت داده است, يا اين كه اجابت دعاى تو به موعدى واگذار شده است.

آيا خداوند در قرآن مجيد نفرموده است:

((و هنگامى كه بندگان من, از تو درباره ى من سوال كنند, (بگو:) من نزديكم دعاى دعاكننده را, به هنگامى كه مرا مى خواند, پاسخ مى گويم)).39

و يا فرمود: از رحمت خدا نوميد نشويد40 .

و يا فرمود: خداوند وعده ى آمرزش و فزونى به شما مى دهد.41

پس تو به خداى عزوجل اعتمادت از ديگران بيشتر باشد و در دل خود جز خوبى راه مده كه آمرزيده هستى.42

حضرت صادق(ع) مى فرمايد: همانا مومن خداوند را در حاجتش بخواند, و خداى عزوجل مى فرمايد: اجابت او را به تإخير اندازيد كه به صدا و دعاى او شوق دارم, چون روز قيامت شود خداى عزوجل فرمايد: اى بنده ى من! مرا خواندى و من اجابت دعايت را به تإخير انداختم, اكنون به جاى آن تإخير, ثواب تو چنين و چنان است, سپس حضرت صادق(ع) فرمود: مومن آرزو مى كند اى كاش هيچ دعايى از او در دنيا مستجاب نمى شد, به خاطر آن ثوابى كه در آخرت مى بيند.



شروع دعا با صلوات بر پيامبر و اهل بيتش(عليهم السلام)

عن ابى عبدالله(ع) قال: ((كل دعإ يدعى الله عزوجل به محجوب عن السمإ حتى يصلى على محمد وآل محمد43 امام صادق(ع) فرمود: هر دعايى كه خداوند عزوجل به آن خوانده شود از رفتن به آسمان محجوبست تا صلوات بر محمد و آل محمد فرستاده شود)).

امام صادق(ع) فرمود: ((من كانت له الى الله عز و جل حاجه فليبدا بالصلاه على محمد و آله ثم يسال حاجته ثم يختم بالصلاه على محمد و آل محمد فان الله عز و جل اكرم من ان يقبل الطرفين و يدع الوسط اذا كانت الصلاه على محمد و آل محمد لا تحجب عنه44 هرگاه كسى به درگاه خداى عزوجل حاجتى دارد, بايد با صلوات بر محمد و آلش شروع كند, سپس حاجت خود را بخواهد, و در آخر هم به صلوات بر محمد و آل محمد پايان دهد, زيرا صلوات بر محمد و آل محمد محجوب نيست)).

وقتى شما به دعاهاى سيدالساجدين, امام, زين العابدين در صحيفه سجاديه نظر كنيد ملاحظه مى فرماييد كه آن حضرت دعاهاى خود را با صلوات آغاز كرده اند. و اين مطلب به صورت مكرر در صحيفه سجاديه به چشم مى خورد.



اوقات اجابت دعا

حضرت صادق(ع) فرمود: ((اطلبوا الدعإ فى اربع ساعات عند هبوب الرياح و زوال الافيإ و نزول القطر و اول قطره من دم القتيل المومن فان ابواب السمإ45 در چهار وقت دعا كنيد: هنگام وزش بادها, هنگام ظهر, به وقت آمدن باران و هنگام ريخته شدن خون مومن, زيرا در اين اوقات درهاى رحمت حق باز مى شود)).

و نيز حضرت صادق(ع) فرمود: ((يستجاب الدعإ فى اربعه مواطن فى الوتر و بعد الفجر و بعد الظهر و بعد المغرب46 در چهار مرحله دعا به اجابت مى رسد: در نماز وتر, و پس از سپيده دم, و بعد از ظهر و بعد از مغرب)).

حضرت صادق (ع) از اميرالمومنين(ع) نقل مى كند: ((اغتنموا الدعإ عند اربع عند قرإه القرآن و عند الاذان و عند نزول الغيث و عند التقإ الصفين للشهاده47 در چهار مورد دعا را غنيمت بدانيد, به وقت قرائت قرآن, هنگام اذان, وقت باران و وقت برخورد صف حق عليه كفر در ميدان جهاد)).

امام صادق(ع) فرمود: ((اذا اقشعر جلدك و دمعت عيناك فدونك دونك فقد قصد قصدك48 هرگاه بدنت لرزيد, و اشكت ريخت, پس اميدوار باش كه به تو توجهى شده است)).



آنان كه دعايشان مستجاب مى شود

عن عيسى بن عبدالله القمى قال: ((سمعت ابا عبدالله(ع) يقول: ثلاثه دعوتهم مستجابه: الحاج فانظروا كيف تخلفونه, والغازى فى سبيل الله فانظروا كيف تخلفونه, والمريض فلا تغيظوه ولا تضجروه49 عيسى بن عبدالله قمى از حضرت صادق(ع) روايت مى كند: سه دسته اند كه دعايشان مستجاب است:

آنكس كه به حج رود, پس دقت كنيد كه با بازماندگانش چگونه رفتار مى كنيد, آنكه به جهاد در راه خدا رود, پس مواظب رفتارتان با بازماندگانش در غياب او باشيد. سوم بيمار, پس او را به خشم نياوريد و دلتنگش نكنيد ((مبادا به شما نفرين كند)).

و نيز حضرت مى فرمايد: پدرم فرمود: ((تفتح عند هذه خمس دعوات لا يحجبن عن الرب تبارك و تعالى دعوه الامام المقسط و دعوه المظلوم يقول الله عز و جل لانتقمن لك و لو بعد حين و دعوه الولد الصالح لوالديه و دعوه الوالد الصالح لولده و دعوه المومن لاخيه بظهر الغيب فيقول و لك مثله50 پنج دعا است كه از پيشگاه حضرت حق برنگردد: دعاى رهبر و پيشواى عادل, دعاى ستمديده كه خدا در حقش فرموده: هر آينه انتقامت را مى گيرم اگر چه پس از زمانى طولانى باشد, دعاى فرزند صالح براى پدر و مادر, دعاى پدر صالح براى فرزند, دعاى مومن براى برادر مومن در پشت سر او كه خدا فرمايد: براى تو باد مانند آن)).



آنان كه دعايشان به اجابت نمى رسد

امام صادق(ع) مى فرمايد: چهار كس هستند كه دعايشان به اجابت نرسد:

1ـ مردى كه در خانه خود نشسته و مى گويد: خدايا به من روزى برسان, به وى گفته مى شود, آيا به تو دستور نداده ام كه دنبال روزى بروى؟

2ـ مردى كه زنى دارد و براى راحت شدن از آزار غير قابل تحمل او به زن نفرين كند. كه به او گفته شود اختيار طلاق و رها كردن او به دست تست, اينجا جاى نفرين نيست.

3ـ مردى كه مال روزى او شده و او آن را از بين برده و فاسد كرده و اكنون مى گويد, خدايا به من روزى ارزانى دار, به او گفته مى شود, آيا به تو دستور ميانه روى ندادم, آيا به تو دستور اصلاح مالت را ندادم, سپس حضرت به آيه ى شصت و هفتم سوره ى فرقان استشهاد كرد51.

4ـ مردى كه مالى را بدون شاهد و گواه به ديگرى وام دهد, سپس به انكار مديون برخورد كند و براى دريافت طلب از مديون منكر به درگاه خدا دعا كند و از او استمداد جويد, كه به او گفته شود: آيا به تو دستور ندادم به هنگام دادن وام شاهد بگير.