بازگشت

جلوه هاى شب قدر


دعاى روز بيست و هفتم

((اللهم ارزقنى فيه فضل ليله القدر و صير امورى فيه من العسر الى اليسر و اقبل معاذيرى و حط عنى الذنب و الوزر يا رءوفا بعباده الصالحين خدايا! در اين ماه, فضليت شب قدر را روزيم كن و كارهايم را از سختى به آسانى برگردان و پوزشهايم را بپذير و بار و گناهانم را بردار, اى خدايى كه نسبت به بندگان صالح مهربانى)).



شب قدر

آيا مى توان اعمال شب قدر به زبان غير عربى انجام داد

مانعى نداردولى قرائت سوره و آيات قرآن و ادعيه مإثوره به نيت تحصيل ثواب مخصوص, منوط به قرائت متن عربى است. (استفتائات امام, ج1, ص337, مساله 104)

شب قدر, اوج عبادت و معنويت ماه مبارك رمضان است.شبى كه عبادت آن برابر با هزار ماه عبادت در ديگر ايام سال است شبى كه ملائكه الله و روح الامين به تمام امور و تقديرات به اذن پروردگارشان نازل شده و مقدرات زندگى بشر تا شب قدر آينده را تعيين مى كنند, شبى كه, قرآن, كلام خدا در آن نازل شده و سراسر زندگى مومن در قرآن رنگ خدايى به خود مى گيرد.و بالاخره شب قدر, شب تجلى ميعاد انسان با معبود و شب فراموشى خود و غرق در جلوه هاى رحمت و مهربانى خداست.



معنى ((قدر)) چيست؟

1 ـ همان گونه كه از لفظ ((قدر)) پيدا است, به معنى اندازه و مقدار است, چنان كه در قرآن آمده: ((قد جعل الله لكل شىء قدرا1 خداوند براى هر چيزى اندازه اى تعيين كرده است)).

از آيات و روايات استفاده مى شود كه شب قدر, به اين جهت ((قدر)) ناميده شده است كه چون جميع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعيين مى شود.

خداوند مى فرمايد: ((انا إنزلناه فى ليله مباركه انا كنا منذرين فيها يفرق كل إمر حكيم2 ما آن ((قرآن)) را در شبى پر بركت نازل كرديم, ما همواره انذار كننده بوده ايم,در آن شب كه هر امرى بر اساس حكمت خداوندى,تدبير, تعيين و جدا مى گردد)).

اين بيان, هماهنگ با بسيارى از روايات است كه مى گويد:در آن شب مقدرات يك سال انسان ها تعيين مى شود, ارزاق, سر آمدن عمرها, ولادت ها و... در آن شب مبارك تفريق و تبيين مى گردد.



ساعات سرنوشت ساز

محمد ابن مسلم از حمران روايت مى كند كه او از امام باقر(ع) درباره آيه ((انا إنزلناه فى ليله مباركه)) سئوال كرد كه منظور از شب مبارك, در اين آيه كدام شب است؟ حضرت فرمود:منظور, شب قدر است. و آن در هر سال يك شب بوده و آن هم در دهه آخر ماه مبارك رمضان قرار داده شده است و قرآن جز در آن شب نازل نشده و خداوند در اهميت آن شب مى فرمايد ((فيها يفرق كل إمر حكيم)).

آن گاه حضرت فرمود:در شب قدر هر امرى از امور بندگان از خير و شر, طاعت و معصيت, ولادت و مرگ و روزى مخلوقات تعيين مى شود. و هر آن چه در آن سال مقدر گشته حتمى است.3

2 ـ در بعضى از آيات قرآن, ((قدر)) به معنى شرافت,منزلت, عظمت و بزرگى خداوند آمده است.4

((ما قدروا الله حق قدره5 آنان ((بزرگى و عظمت)) خدا را آن گونه كه بايد بشناسند, نشناختند)).

چنان كه ((ليله القدر)) هم در كلام و نوشته بعضى ها به ((ليله العظمه)) معنى شده است.6

بنابراين, شب قدر, يعنى شب با شرافت, بزرگ و با عظمت. و عظمت آن به اين جهت است كه قرآن در آن نازل شده و فضيلت عبادت آن برابر با هزار ماه عبادت در ديگر ايام سال است.

3 ـ و نيز ((قدر)) به معنى تضييق و تنگ هم آمده است يعنى در آن شب از كثرت ملائكه روى زمين تنگ مى شود.7

دلا غافل ز سبحانى چه حاصل

مطيع نفس و شيطانى چه حاصل

بود قدر تو افزون از ملائك

تو قدر خود نمى دانى چه حاصل



كدام شب, شب قدر است؟

در اين كه شب قدر در طول سال بيش از يك شب نيست و آن شب نيز در ماه رمضان واقع شده است, شك و ترديدى وجود ندارد. زيرا از سويى خداوند مى فرمايد: ((شهر رمضان الذى إنزل فيه القرآن8 ماه رمضان ماهى است, كه قرآن در آن نازل شده است)).

و از سوى ديگر مى فرمايد: ((انا إنزلناه فى ليله القدر9 ما آن ((قرآن)) را در شب قدر نازل كرديم)).

از ضميمه كردن اين دو آيه,چنين نتيجه گيرى مى شود كه ((شب قدر)) از ماه رمضان بيرون نيست و حتما در ماه رمضان قرار دارد. اما اينكه كدام شب است؟, از قرآن چيزى در اين باره استفاده نمى شود, و اما در روايات, در مورد تعيين يكى از شبهاى ماه رمضان به عنوان ((شب قدر)) مطالبى بيان شده كه به برخى از آنها اشاره مى كنيم:

حسان ابن ابى على گفت:از امام صادق (ع) درباره شب قدر سوال كردم, فرمود:شب قدر را در بين شب هاى نوزدهم,بيست و يكم و بيست و سوم, طلب كن.10

و در بعضى از روايات هم بر اين تاكيد شده كه شب قدر در دهه آخر ماه رمضان است. حضرت على (ع) فرمود:هنگامى كه از رسول اكرم (ص) از شب قدر سئوال شد, فرمود: ((التمسوها فى العشر الاواخر من شهر رمضان11 شب قدر را در دهه آخر ماه رمضان جستجو كنيد)).

و در روايات آمده است كه پيامبر خدا(ص) در دهه آخر ماه رمضان, رختخواب خود را باز نكرده و تمام شب ها را احيإ داشته و مشغول عبادت مى شد و حتى اهل بيت خود را نيز بيدار مى كرد.12

زراره مى گويد: از امام باقر (ع) درباره شب قدر سئوال كردم, فرمود: شب بيست ويكم و يا شب بيست و سوم است. گفتم:مگر آن, يك شب نيست؟ فرمود: بلى.گفتم: پس آن شب را مشخص كنيد؟ فرمود: چه مى شود تو را اگر عمل خير را در دو شب انجام دهى.13

از اين جهت بسيارى معتقدند كه مخفى بودن شب قدر در ميان شب هاى ماه مبارك رمضان براى اين است كه مردم به همه ى آن شب ها اهميت و عظمت قايل شوند, چنان كه اين مطلب به طور كامل در كلام نورانى امام على (ع) بيان شده است. هنگامى كه از آن حضرت سئوال شد كه چرا شب قدر معين نشده است؟ فرمود: ((به يقين مى گويم كه خداوند آن شب را به خاطر توجه بيشتر به شما, مخفى نگه داشته است, زيرا اگر آن شب را براى شما آشكار و تعيين مى كرد, فقط به دنبال اعمال و فضايل آن شب مى رفتيد و شب هاى ديگر را فراموش مى كرديد.14

چه هر گوشه, تير نياز افكنى

اميد است ناگه كه صيدى زنى



عظمت و اهميت شب قدر

در بيان عظمت و اهميت شب قدر كافى است كه خداوند خطاب به پيامبرش (ص) مى فرمايد: ((وما إدراك ما ليله القدر تو چه مى دانى كه شب قدر چيست؟.)) آنگاه خداوند, بدون فاصله به عظمت و بزرگى آن شب اشاره كرده مى فرمايد: ((ليله القدر خير من إلف شهر شب قدر بهتر از هزار ماه است)).15

اين تعبير نشانه ى عظمت,منزلت و اهميت شب قدر است كه حتى پيامبر اكرم(ص) با آن علم وسيع و گسترده اش, قبل از نزول اين آيات به آن واقف و عالم نبود.16مى دانيم كه هزار ماه حدود 83 سال است, به راستى چه شب با عظمت و پر بركتى است كه به اندازه يك عمر طولانى, ارزش داشته باشد و قرآن كتاب آسمانى در آن نازل شده و تمام مقدرات انسان در آن به ثبت مى رسد.

از روايات استفاده مى شود كه شب قدر يكى از مواهب و نعمت هاى الهى به اين امت است.چنان كه پيامبر خدا (ص) فرمود: ((خداوند به امت من شب قدر را بخشيد و احدى از امت هاى پيشين از اين نعمت و موهبت برخوردار نبودند))17

و در حديث ديگر فرمود: ((خداوند از روزها, روز جمعه و از ماه ها, ماه رمضان و از شب ها, شب قدر را براى خود اختيار نمود))18

امام صادق(ع) فرمود: ((فعزه الشهور, شهر الله, شهر رمضان و قلب شهر رمضان ليله القدر گرامى ترين و عزيزترين ماه ها, ماه خدا يعنى ماه رمضان است و قلب ماه رمضان هم,شب قدر است)).19

اميرالمومنين على(ع) فرمود: ((از خداوند توفيق حج را در شب هاى هفدهم,نوزدهم,بيست و يكم و بيست و سوم ماه رمضان بخواهيد, زيرا نام حاجيان هر سال در شب قدر نوشته مى شود و در آن شب هر امر مهمى مقدر مى گردد))20

امام سجاد(ع) در عظمت شب قدر مى فرمايد: ((خداوند متعال,شبى از شب هاى ماه رمضان را بر عبادت شب هاى هزار ماه برترى داده و آن را شب قدر ناميد و در آن شب است كه فرشتگان و روح القدس, جبرئيل به فرمان خدا براى هر كارى كه خداوند مقدر فرموده, فرود مىآيند و آن شب, شب سلام و درود فرشتگان است,بر آنان كه در آن ماه به عبادت او مشغول هستند شبى كه بركت و خير آن تا دميدن سپيده صبح براى بندگان مخلص او پيوسته و برقرار است)).21

كسى خدمت امام باقر(ع) عرض كرد:مراد از اين كه شب قدر بهتر از هزار ماه است چيست؟ حضرت فرمود: ((والعمل الصالح فيها من الصلاه و الزكات و انواع الخير خير من الف شهر ليس فيها ليله القدركار شايسته مانند نماز,زكات و انواع خوبى ها در آن شب برتر از هر كار شايسته اى است كه در مدت هزار ماه كه شب قدر در آن نيست انجام شود))22

از روايات استفاده مى شود كه روزهاى قدر هم,همانند شب قدر داراى فضيلت و عظمت است.

امام صادق(ع) فرمود: ((ليله القدر فى كل سنه و يومها مثل ليلتها شب قدر در هر سال است و روز آن (از نظر فضليت) مثل شب آن است.23

و نيز امام على (ع) فرمود: ((صيام يومها افضل من صيام الف شهر و العمل فيها افضل من العمل فى الف شهرروزه ى روز ((قدر)) بهتر از روزه ى هزار ماه, و نيز كردار نيك در آن بهتر از عمل و كردار هزار ماه در ديگر ماه هاى سال است))24

مگو شبى به عبادت چگونه روز كنم

كه دوست را ننمايد شب وصال,دراز

بر آر دست تضرع, ببار اشك ندم

ز بى نياز بخواه, آنچه بايدت به نياز



شب نزول قرآن

از آيات قرآن به خوبى استنباط مى شود كه قرآن در ماه رمضان,آن هم در ((شب قدر)) نازل شده است,((شهر رمضان الذى إنزل فيه القرآن ماه رمضان است كه قرآن در آن نازل شده است))25

و در سوره قدر مى فرمايد: ((انا إنزلناه فى ليله القدر ما آن ((قرآن)) را در شب قدر نازل كرديم))26

ظاهر اين دو آيه, آن است كه تمام قرآن در ماه رمضان آن هم در شب قدر نازل شده است.

نزول قرآن در شب قدر, همان شبى كه مقدرات و سرنوشت انسانها در آن تعيين مى شود, دليل بر سرنوشت ساز بودن اين كتاب بزرگ آسمانى است و تعبير به ((انا إنزلناه)) ما آن را نازل كرديم)), نيز اشاره ديگرى بر عظمت اين كتاب بزرگ الهى است كه خداوند نزول آن را به خودش نسبت مى دهد.



شب نزول ملائكه

چنان كه گفته شد كلمه ((قدر)) به معنى تضييق و تنگ هم آمده است. يعنى در شب قدر از كثرت ملائكه, زمين تنگ مى شود. چون در اين شب فرشتگان از طرف خدا براى تقدير امور به زمين نازل شده و تا صبح هم صدا با زمينيان به احيا مى پردازند.

خداوند متعال مى فرمايد: ((تنزل الملا ئكه والروح فيها باذن ربهم من كل إمر27 فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان براى تقدير هر كارى نازل مى شوند)).

معنى ((تنزل)) فرود آمدن پى در پى است,يعنى فرشتگان و روح القدس, پى در پى و گروهى به دنبال گروهى فرود مىآيند. و گفته اند, مقصود از ((روح)) جبرئيل است و آوردن نام او بعد از ملائكه براى بيان اهميت و عظمت آن است.28

و نيز گفته اند, كه ((روح)) مخلوق عظيمى است ما فوق فرشتگان, چنان كه در حديثى از امام صادق(ع) نقل شده است كه شخصى از آن حضرت سوال كرد:آيا روح همان جبرئيل است؟ امام فرمود: ((جبرئيل من الملائكه و الروح اعظم من الملائكه, اليس ان الله عزوجل يقول:تنزل الملا ئكه والروح جبرئيل از ملائكه است و روح اعظم از ملائكه است, مگر خداوند متعال نمى فرمايد:ملائكه و روح نازل مى شوند.29

منظور از ((من كل إمر)) اين است كه فرشتگان براى تقدير و تعيين سرنوشت ها و آوردن هر خير و بركتى در آن شب نازل مى شوند و هدف از نزول آن ها انجام اين امور است.30

على بن ابراهيم قمى,در تفسير امورى كه ((من كل إمر)) در شب قدر نازل مى شود فرموده است: فرشتگان و روح القدس بر امام زمان (عج) نازل مى شوند و آن چه را كه از امور نوشته اند به او تقديم مى كنند.31

و نيز هنگامى كه از امام باقر (ع) سئوال شد كه آيا شب قدر را مى دانيد كه كدام است؟ حضرت فرمود: چگونه نمى دانم در حالى كه فرشتگان در آن شب در گرد و اطراف ما دور مى زنند.32



شب سلام و رحمت

شب قدرى كه قرآن در آن نازل شده و عبادت آن معادل هزار ماه است, و شبى كه هم خيرات و بركات و هم فرشتگان الهى در آن نازل مى شوند, بايد سر تا سر آن آكنده از سلامتى, رحمت, نور, بركت و سعادت باشد.

خداوند مى فرمايد: ((سلا م هى حتى مطلع الفجر33 شب قدر, شبى است مملو و آكنده از سلامتى توام با بركت, رحمت, تحيت, درود و ايمنى تا سپيده و طلوع فجر)).

امام سجاد(ع) فرمود:شب قدر, شب سلام و درود فرشتگان است ـ به آنان كه در آن ماه به عبادت او مشغول هستند ـ شبى كه بركت و خير او تا دميدن سپيده صبح براى بندگان مخلص او پيوسته و برقرار است.34

در داستان حضرت ابراهيم(ع) آمده است كه چند نفر از فرشتگان الهى نزد او آمدند و بشارت و تولد فرزند براى او آوردند و بر او سلام كردند.35 مى گويند لذتى كه ابراهيم (ع) از سلام اين فرشتگان برد با تمام دنيا برابرى نداشت, اكنون بايد فكر كرد كه وقتى گروه گروه فرشتگان در شب قدر نازل مى شوند و بر مومنان سلام مى كنند چه لذت و لطف و بركتى دارد؟!

و نيز نقل شده است كه وقتى ابراهيم را در آتش نمرودى افكندند فرشتگان آمدند و بر او سلام كردند و آتش بر او گلستان شد. آيا آتش دوزخ به بركت سلام فرشتگان بر مومنان در شب قدر ((برد)) و ((سلام)) نمى شود.36



شب احيإ و نيايش

يكى از تكاليف و برنامه هاى شب قدر, احيا و شب زنده دارى با عبادت و نيايش است.

امام حسن عسكرى (ع) در پاسخ نامه صالح بن ابى حماد نوشت:اگر توانستى در تمام شب هاى هفدهم نوزدهم,بيست و يكم, بيست وسوم, غسل كرده و شب را با بيدارى و عبادت سپرى كن. و اگر در همه اين شب ها موفق نشدى,سعى كن احيا و شب زنده دارى شب بيست و سوم را از دست ندهى, ((فلا يفوتنك احيإ ليله ثلاث و عشرين)).37

آرى! در لحظه, لحظه هاى شبى كه سرنوشت تعيين مى شود, نبايد ما در خواب غفلت فرو رفته و از همه چيز بى خبر و غافل باشيم. در اين شب با عظمت كه قرآن براى هدايت انسان در آن نازل شده و فرشتگان آسمانى به زمين فرود مىآيند, بايد دل انسان بيدار باشد و با آگاهى و بصيرت مشغول عبادت و راز و نياز با معبود باشد. زيرا سزاوار نيست براى انسان مومن و روزه دار, در شبى كه ملائكه و آسمانيان به زمين فرود آمده و مهمان او شده اند, انسان بخوابد و خود را از همنشينى با آن ها محروم سازد. از اين جهت مستحب است كه انسان آن شب را احيا نگه داشته و تا هنگام صبح شب زنده دارى كند و با استفاده از اين فرصت مناسب در آن شب هاى با بركت و با عظمت به سوى خدا بازگشته و از گناهان گذشته اش توبه و استغفار كند و بايد توجه داشت كه ظاهرا بهتر بودن ((شب قدر)) از هزار ماه به خاطر ارزش عبادت و احيا در آن به منظور نيايش, دعا و عبادت است.

امام موسى بن جعفر(ع) فرمود: ((من اغتسل ليله القدر و احياها الى طلوع الفجر خرج من ذنوبه38 كسى كه در شب قدر غسل كرده و تا طلوع صبح بيدار مانده و مشغول عبادت و نيايش الهى باشد از گناهانش پاك مى شود)).

پيامبر خدا (ص) فرمود: ((كسى كه شب قدر را با ايمان و اعتقاد و با عمل مقبول به عبادت و دعا احيا بدارد خداوند گناهان گذشته اش را مىآمرزد)).39

فاطمه زهرا (س) در دهه آخر ماه رمضان به فرزندانش سفارش مى كرد كه روزها بيشتر استراحت كنند و كم بخورند تا از دعا و نيايش و شب زنده دارى شب هاى قدر بيشتر بهره مند شوند و در شب هاى قدر نمى گذاشت كسى بخوابد.40

امام باقر(ع) در شب هاى بيست و يكم و بيست و سوم تا نصف شب مرتب دعا مى خواند و پس از نصف شب مشغول به نماز و راز و نياز مى شد.41

نقل شده كه امام صادق (ع) سخت مريض بود, چون شب بيست و سوم ماه رمضان رسيد به خدمت كار خود فرمود كه ايشان را به مسجد ببرد, و ايشان آن شب را در مسجد, تا به صبح مشغول دعا و نيايش بود.42

شب هاى قدر, اعمال و دعاهاى مخصوصى دارد كه هر كس موفق به انجام آنها باشد ثواب, پاداش و اجر بيشترى را كسب مى كند, و از جمله آن اعمال, اقامه دو ركعت نماز است, كه داراى اجر و فضيلت بيشترى مى باشد. پيامبر خدا (ص) در نحوه ى اقامه و فضيلت آن مى فرمايد: كسى كه در شب قدر دو ركعت نماز بخواند و در هر ركعت بعد از حمد, هفت مرتبه ((سوره توحيد)) را بخواند و پس از اتمام نماز, هفتاد مرتبه ((استغفرالله و اتوب اليه)) بگويد, از جاى خويش بر نمى خيزد مگر اين كه خداوند, او و پدر و مادرش را مىآمرزد و ملائكه اى را مى فرستد كه حسنات او را تا سال ديگر بنويسند.43

پيامبر خدا (ص) فرمود: حضرت موسى(ع) در مناجاتش از درگاه خداوند خواسته و گفت كه: خدايا مى خواهم از من راضى باشى, خطاب شد:رضاى من براى كسى است كه در شب قدر دو ركعت نماز بخواند.44

گفت پيغمبر كه گر كوبى درى

عاقبت زان در برون آيد سرى

و نيز از اعمال مخصوص شب هاى قدر, تمسك به قرآن و توسل به اهل بيت(عليهم السلام) است. كه با به سر گرفتن قرآن انجام مى شود. آرى! چه خوب است در شب نزول قرآن, انس با قرآن گرفتن و تلاوت كردن كلام خدا و به سر گرفتن آن, زيرا بر سر گرفتن قرآن با يك حالت خشوع, نشانه ى تسليم انسان در برابر دستورات روح بخش و سعادت آفرين آن است و نشانگر آن است كه مسلمان بايد پيوسته قرآن را در سر و انديشه و فكر خويش داشته و احكام آن را عملا پياده كند.

امام صادق (ع) فرمود: قرآن كريم را در سه شب ((قدر)) از شب هاى ماه رمضان باز كرده و در مقابل خود گذاشته مى گويى: ((خدايا به احترام و به حق اين قرآن و اسمإ مبارك كه در آن هست جدا از تو مى خواهم كه از آزاد شدگان از آتش جهنم قرارم دهى)).



اعمال شب قدر

از اين جهت عبادت, دعا, نيايش, و انجام هر عمل و كار نيك در اين شب برابر هزار ماه, اجر و پاداش دارد.

هركه در اين خانه شبى راز كرد

خانه فرداى خود آباد كرد

و براى اين كه مومنين روزه دار, بهتر بتوانند از فيوضات اين شب بهره مند شوند, اعمال ويژه اى در خصوص اين شب وارد شده كه نبايد از انجام آن غفلت كرد در اين جا به برخى از آن اشاره مى كنيم:

1 ـ مستحب است در اين شب به نيت شب قدر و براى انجام عبادت و نيايش و به قصد تقرب به درگاه الهى غسل كرد.

2 ـ احيا و شب زنده دارى با عبادت, دعا و توسل.

3 ـ تلاوت قرآن كريم, تفكر و تدبر در آيات آن, هر مقدار كه ممكن است. در اين شب هر سوره اى از قرآن خوانده شود بهتر است, ولى تلاوت سوره هايى مانند روم, عنكبوت, يس,دخان بسيار سفارش شده است.

4 ـ توبه و استغفار از گناهان گذشته و تصميم بر ترك گناه در آينده و آشتى كردن با خدا و بازگشت به سوى او.

5 ـ خواندن دعاهاى وارده در خصوص شب قدر به ويژه دعاى جوشن كبير.

لذت تخصيص تو وقت خطاب

آن كند كه نايد از صد خم شراب

6 ـ خواندن نمازهايى كه در خصوص شب قدر وارد شده است. ولى كسانى كه نماز قضا در ذمه دارند بسيار تاكيد شده كه در اين شب بجاى آورند.

از جمله نمازهايى كه در شب قدر بسيار سفارش شده و اجر و ثواب بيشترى دارد, به جاى آوردن دو ركعت نماز, مثل نماز صبح, با اين تفاوت كه در هر ركعت پس از حمد هفت مرتبه سوره توحيد خوانده و بعد از سلام نماز, هفتاد مرتبه((استغفرالله و اتوب اليه))بگويد.

7 ـ قرآن را بر سر گرفتن و به دنبال آن توسل و تمسك به اهل بيت(عليهم السلام).

و اعمال ديگرى كه اين مختصر گنجايش بيان همه ى آن ها را ندارد.

پاورقي



1. سوره ىطلاق, آيه ى 3.

2. سوره ى دخان,آيه ى 3 ـ 4.

3. مجلسى,محمدباقر,بحارالانوار,ج94,ص19.

4. طبرسى, مجمع البيان, ج7, ص96 ج10, ص518.

5. سوره ى حج,آيه ى 74.

6. شريعتى,محمدتقى, تفسير نوين,ص275.

7. همان.

8. سوره ى بقره,آيه ى 185.

9. سوره ى قدر,آيه ى 1.

10. شيخ حر عاملى,وسائل الشيعه,ج7,ص263.

11. مجلسى,محمدباقر,بحارالانوار,ج94,ص10.

12. همان.

13. امالى شيخ صدوق,ج2,ص301.

14. مجلسى,محمدباقر,بحارالانوار,ج94,ص5.

15. سوره ى قدر,آيات 2 ـ 3.

16. مكارم شيرازى, ناصر,تفسير نمونه,ج27,ص183.

17. درالمنثور,ج6,ص371.

18. مجلسى,محمدباقر,بحارالانوار,ج94,ص7.

19. مجلسى,محمدباقر,بحارالانوار,ج93,ص386.

20. دعائم الاسلام,ج1,ص281.

21. صحيفه سجاديه,دعاى 44.

22. كلينى,فروع كافى,ج4,ص158.

23. شيخ حر عاملى,وسائل الشيعه,ج7,262.

24. ثواب الاعمال,ص480.

25. سوره ى بقره,آيه ى 185.

26. سوره ى قدر,آيه ى 1.

27. سوره ى قدر,آيه ى 4.

28. شريعتى,محمدتقى, تفسير نوين,ص277.

29. تفسير نمونه,ج27,ص184.

30. همان,ص185.

31. تفسير قمى,ج2,ص431.

32. همان.

33. سوره ى قدر,آيه ى 5.

34. صحيفه سجاديه,دعاى 44.

35. سوره ى هود,آيه ى 69.

36. مكارم شيرازى,ناصر,تفسير نمونه,ج27,ص186.

37. شيخ حر عاملى,وسائل الشيعه,ج7,ص261.

38. همان, ص262. 39. همان.

40. مجلسى,محمدباقر,بحارالانوار,ج94,ص10.

41. شيخ حر عاملى,وسائل الشيعه,ج7,ص260.

42. مفاتيح الجنان,اعمال شب 21.

43. مستدرك الوسايل,ج7,ص455.

44. همان,ص456.