اينك به برخى از((عوامل قرب ))انسان به پروردگاركه دردعاهاآمده است ،توجه مى كنيم :

يكى ازاين عوامل ،همان ((اقبال و روآوردن ))به خداوند متعال است كه قبلاً بيان شد:

((... وَاِذا اَقْبَلَ عَلَيْهِ قَرَّبَهُ وَاَدْناهُ))، دليل آن نيز واضح است چه اينكه انسان همواره در حال رسيدن و نزديك شدن به چيزى است كه به سوى آن روى آورده است . و طبيعى است كه روآوردن به پروردگار متعال ، مستلزم روى گرداندن از غيرخداونداست .

يكى ديگر از عوامل ، ((ذكر)) خداوند متعال است . ((ذكر)) به معناى ((توجه داشتن و به ياد بودن )) است . در ((دعاى كميل )) حضرت چنين مى فرمايد:

((اَللّهُمَّ اِنّى اَتَقَرّبُ اِلَيْكَ بِذِكْرِكَ)).

((بارالها! من به وسيله ذكر تو به سوى تو تقرّب و نزديكى مى جويم )).

دليل اين امر نيز روشن است ؛ زيرا چگونه ممكن است انسان دائما به ياد چيزهاى ديگر باشد و قلب و فكر او به سوى غيرخداوند متوجه باشد، اما به طرف خداوند حركت نمايد و به او نزديك شود؟

يكى ديگرازراههاى قرابت ونزديكى به پروردگار متعال ، ((درخواست و مسئلت )) از خود خداوند مى باشد كه در دعاها فراوان آمده است : در ((دعاى كميل )) چنين مى فرمايد:

((اَسْئَلُكَ بِجُودِكَ اَنْ تُدْنِيَنى مِنْ قُرْبِكَ)).

((به جود و بخششت از تو مى طلبم كه مرا به قرب خود نزديك سازى )).

و در ((مناجاة المحبين )) چنين مى فرمايد:

((اِلهى فَاجْعَلنا مِمَّنِ اصْطَفَيتَهُ لِقُرْبِكَ وَوِلايَتِكَ)).

((پروردگارا!مراازكسانى كه براى قرب و دوستى خودت انتخاب كرده اى قرار ده )).

يكى ديگر از عوامل ، ((اطاعت از خداوند متعال و انجام عمل صالح است )). در ((اعمال شب نيمه شعبان )) چنين آمده است .

((اَللّهُمَّ ... وَحَبِّبْ اِلَىَّ طاعَتَكَ وَما يُقَرِّبُنى مِنْكَ وَيَزْلُفَنى عِنْدَكَ)).

((بارالها! طاعت خودت را و هرآنچه را كه موجب نزديكى من به تو و جاى گرفتنم در نزد تو مى شود، محبوب من قرار ده )).

و در ابتداى سوره واقعه چنين مى فرمايد:

(وَاَلسّابِقُون السّابِقُونَ # اُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ ).(39)

((آنانكه (به كارهاى نيك و اطاعت و عبادت پروردگار) سبقت گرفتند و پيشى جستند، آنان مقربين درگاه الهى هستند)).

و در ((مناجاة المحبين )) آمده است :

((اَسْئَلُكَ ... حُبَّ كُلِّ عَمَلٍ يُوصِلُنى اِلى قُرْبِكَ)).

((محبت هر عملى كه مرا به قرب تو مى رساند، از تو مى طلبم )).

نكته مهمى كه در اينجا به آن اشاره شده است ، محبت اعمال نيك است ؛ چون تا زمانى كه انسان ، عملى را دوست نداشته باشد، هيچگاه نمى تواند، آن عمل را صادقانه و خالصانه انجام بدهد و به نتيجه مطلوب برسد.

ديگر از راههاى رسيدن به قرب الهى ، تقرب به وسيله ((مقربين درگاه الهى )) مى باشد. ((مقربين )) كسانى هستند كه به قرب كامل الهى نايل گشته و در جوار پروردگار خود آرام يافته اند. همان كسانى كه در آيات متعددى از قرآن كريم ، از آنان به بهترين وجه ياد شده است . اينان كسانى هستند كه مى توانند با قدرتى الهى ، دست آدمى را گرفته و او را به قرب پروردگار خويش برسانند. در واقع نزديكى به اين افراد كه در نزديكى خداى متعال هستند، موجب نزديكى به خود خداوند متعال مى گردد.

در دعايى كه بعد از ((نماز حضرت امام حسن (عليه السّلام ) )) وارد شده ، چنين آمده است :

((اللّهُمَّ اِنّى ... اَتَقَرَّبُ اِلَيْكَ بِمُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَرَسُولِكَ وَاَتَقَرَّبُ اِلَيْكَ بِمَلائِكَتِكَ الْمُقَرَّبين وَاَنْبيائِكَ وَرُسُلِك )).

((بارالها!من به وسيله حضرت محمد،فرستاده وبنده ات به سوى تونزديكى مى جويم و نيزبه وسيله فرشتگان مقرّب درگاهت و پيامبران وفرستادگانت به سوى تو تقرب مى جويم )).

همچنين در يكى از دعاهاى روزانه ((ماه رجب )) چنين آمده است :

((اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ بِالْمَولُودَيْنِ فِى رَجَبٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلي الثّانى وَابْنِهِ عَلىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَبِ وَاَتَقَرّبُ بِهِما اِلَيْكَ خَيْرَ الْقُرْبِ)).

((پروردگارا! من به واسطه دو مولود بزرگوار در ماه رجب يعنى حضرت جوادالائمه و حضرت امام هادى (عليهماالسّلام ) از تو مسئلت مى كنم و به واسطه اين دو بزرگوار به سويت قرب مى يابم آن هم بهترين قرب و نزديكى را)).

و در زيارت بانوى جليلة القدر حضرت ((فاطمه معصومه (عليهاالسّلام )) در قم ، چنين آمده است :

((اَتَقَرَّبُ اِلَى اللّهِ بِحُبِّكُمْ وَالْبَرائَةِ مِنْ اَعْدائِكُمْ)).

((به وسيله محبت شما اهلبيت و بيزارى جستن از دشمنانتان ، به سوى پروردگار، نزديكى مى جويم )).

و در زيارت مخصوصه سوم حضرت على (عليه السّلام ) آمده است :

((اَتَيْتُكَ ... مُتَقَرِّباً اِلَى اللّهِ بِزيارَتِكَ)).

((به سوى تو آمده ام تا با زيارت كردن تو به سوى خداوند متعال ، قرب يابم )).

و از اين مضامين در دعاها فراوان است كه اين امر نشانگر علوّ مقام اين بزرگواران است . در اينجا لازم است گفته شود كه راهها و عوامل مذكور به هيچ وجه جداى از يكديگر نيستند بلكه ارتباطى منطقى و كاملاً منسجم با همديگر دارند.

حال كه صحبت از((مقربين ))شد،مناسب است از قرآن كريم ذكرى از آنان به ميان آيد:

(فَاَمّا اِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبينَ # فَرَوْحٌ وَرَيْحانٌ وَجَنَّةُ نَعيمٍ ).(40)

((پس آن كس (كه از اين جهان مى رود) اگر از مقربين درگاه الهى باشد، پس براى اوست راحتى و آسايش و رزق بهشتى و بهشت پر نعمت )).

و سوره مباركه ((مطففين )) مى فرمايد:

(وَمِزاجُهُ مِنْ تَسْنِيمٍ عَيْناً يَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُون ).(41)

((چشمه اى خاص در جنّت الهى وجود دارد كه فقط كسانى كه به مقام قرب الهى رسيده و از مقرّبين گشته اند، از آن مى نوشند (و اين سعادتى اختصاصى براى آنان است )).

در پايان ، كلام را با مناجاتى از حضرت زين العابدين (عليه السّلام ) در ((مناجاة المفتقرين )) به آخر مى بريم :

((قَرارى لا يَقِرُّ دُونَ دُنُوّى مِنْكَ وَ ... غَمّى لا يُزيلُهُ اِلاّ قُرْبُكَ)).

((جز با نزديكى به تو آرام و قرار نمى يابم و غم دلم را چيزى جز قرب و نزديكى به تو زايل نمى كند)).