اينك به بخشى ديگر از دعاها كه در زمينه ((توبه )) وارد شده است مى پردازيم :

از مهمترين و معتبرترين ادعيه در اين مورد، اولين مناجات از مناجات خمس عشر يعنى ((مناجاة التائبين )) مى باشد. براى رعايت اختصار، چند جمله از آن را ذكر مى كنيم :

((اِلهى اَلْبَسَتْنى الْخَطايا ثَوْبَ مَذَلَّتى )).

((بارالها! خطاها و گناهان ، لباس ذلّت بر من پوشانده اند)).

((وَاَماتَ قَلْبى عَظيمُ جِنايَتى فَاَحْيِهِ بِتَوْبَةٍ مِنْكَ)).

((و جنايات و گناهان بزرگ ، دل مرا ميرانده است ، پس آن را با توبه ، حيات بخش )).

((اِلهى اِنْ كانَ النَّدَمُ عَلَى الذَّنْبِ تَوْبَةً، فَاِنّى وَعِزَّتِكَ مِنَ النَادِمينَ)).

((بارالها! اگر پشيمانى از گناه ، توبه نام دارد، به عزتت سوگند كه من پشيمانم )).

((اِلهى اَنْتَ الَّذى فَتَحْتَ لِعِبادِكَ باباً اِلى عَفْوِكَ سَمَّيْتَهُ التَّوْبَةَ، فَقُلْتَ تُوبُوا اِلَى اللّهِ تَوْبَةً نصُوحاً فَما عُذْرُ مَنْ اَغْفَلَ دُخُولَ الْبابِ بَعْدَ فَتْحِهِ)).

((پروردگارا! تو به سوى عفو خود درى را براى بندگانت گشودى و آن را توبه ناميدى و فرمودى : توبه كنيد به سوى خدا توبه اى خالص . پس آن كسى كه غافل است از اين در باز وارد شود، چه عذرى دارد؟)).

در دعاى شريف ((كميل ))، امير مؤ منان حضرت على (عليه السّلام ) توبه خود به درگاه الهى را چنين بيان مى فرمايد:

! بَعْدَ تَقْصيرى وَاِسْرافى عَلى نَفْسى مُعْتَذِراً نادِماً مُنْكَسِراً مُسْتَقيلاً، مُسْتَغْفِراً مُنيباً، مُقِرّاً مُذْعِناً مُعْتَرِفاً، لا اَجِدُ مَفَرّاً مِمّا كانَ مِنّى وَلا مَفْزَعاً اَتَوَجَّهُ اِلَيْهِ فى اَمْرى غَيْرَ قَبُولِكَ عُذْرى وَاِدْخالِكَ اِيّاىَ فى سَعَةِ رَحْمَتِكَ، اَللّهُمَّ فَاقْبَلْ عُذْرى وَارْحَمْ شِدّةَ ضُرّى وَفُكَّنى مِنْ شَدِّ وَثاقى )).

((پروردگارا! و اينك پس از تقصير و ستم بر خويش ، به سوى تو آمده ام در حالى كه عذر خواه و پشيمانم ، شكست خورده و گذشت خواهم ، تقاضاى عفو و آمرزش دارم ، به سوى تو بازگشته و توبه نموده ام به گناهان خود اقرار و اعتراف مى كنم و در حالى كه هيچ گريزگاهى از اعمال خود ندارم و جايى براى پناه گرفتن و زارى كردن ندارم بجز اينكه تو عذر مرا قبول نمايى و مرا در رحمت بى كران خود وارد كنى . بارالها! پس عذرم رابپذيروبرشدت پريشانى من ترحم بفرما و مرا از بند سخت گناهان رها ساز)).

در اين چند جمله در واقع بسيارى از شرايط توبه مانند: ندامت ، اعتراف ، بازگشت و... بيان شده است .

حضرت سجاد (عليه السّلام ) نيز در دعاى ((ابى حمزه ثمالى )) چنين مى فرمايد:

((فَوَعِزَّتِكَ يا سَيّدى لَوْ نَهَرتَنى ما بَرِحْتُ مِنْ بابِكَ وَلا كَفَفْتُ عَنْ تَمَلُّقِكَ لِمَا انْتَهى اِلَىَّ مِنَ المَعْرِفَةِ بِجُودِكَ وَكَرَمِكَ)).

((اى سيد و مولاى من ! به عزتت قسم كه اگر مرا از درگاه خود برانى ، هرگز از درگاهت نمى روم و از تملق و التماس به سوى تو دست برنخواهم داشت ؛ زيرا به بخشش و كرم تو آگاهى دارم )).

بنابراين ، علاوه بر بازگشت به درگاه الهى ، بايد با پافشارى تمام از خداوند طلب عفو و بخشش نمود و هرگز نوميد نشد. و در جمله اى ديگر از همين دعا آمده است :

((وَاَنَا يا سَيِّدى ... هارِبٌ مِنْكَ اِلَيْكَ)).

((و من اى مولايم ! از تو به تو مى گريزم )).

و اين شبيه ((يا مَنْ لا مَنْجا مِنْهُ اِلاّ اِلَيْهِ)) است كه بيانش گذشت .

و در دعاى حضرت مهدى - عجل اللّه تعالى فرجه الشريف - در مورد جوانان آمده است :

((اَللّهُمَّ ... وَتَفَضَّلْ ... عَلَى الشَّبابِ بِالاِْنابَةِ وَالتَّوْبَةِ)).

((بارالها! ... به جوانان توفيق بازگشت و توبه عنايت فرما)).

و اين برخلاف آن چيزى است كه در ذهن ما رسوخ نموده ؛ يعنى توبه را براى افراد مسن و پير مى دانيم . اما حضرت آن را براى جوانان از خداوند طلب مى كند و علت هم آن است كه اولاً: توفيق و توان توبه در جوان بيشتر است و ثانيا: بعد از بازگشت و توبه ، فرصت براى اصلاح ، فراوان است ، برخلاف كسانى كه عمرشان رو به اتمام است .

در پايان ، براى حسن ختام آيه اى از قرآن كريم را ذكر مى كنيم : در قرآن كريم بسيارى از آياتى كه در مورد توبه وارد شده است ، پس از توبه ، ايمان و عمل صالح را هم تذكر مى دهد؛ يعنى بازگشت بايد همراه با اصلاح كارهاى فاسد گذشته باشد و پس از توبه بايد به ايمان و عمل صالح روى آورد تا دوباره دچار گناه و معصيت نشد.

در سوره مائده ، مى فرمايد:(فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَاَصْلَحَ فَاِنَّ اللّهَ يَتُوبُ عَلَيْه ... ).(122)

((پس هرآن كس كه بعد از گناه و ستمكارى ، توبه نمايد و كارهاى خود را اصلاح كند، پس به درستى كه خداوند توبه او را مى پذيرد)).

و در سوره طه ، چنين آمده است :(وَاِنّى لَغَفّارٌ لِمَنْ تابَ وَامَنَ وَعَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى ).(123)

((به درستى كه من آمرزنده هستم براى كسى كه توبه نمايد و ايمان بياورد و كارهاى صالح و درست انجام بدهد و آنگاه هدايت جويد)).

و در سوره فرقان ، آمده است :(اِلاّ مَنْ تابَ وَامَنَ وَعَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَاُولئِكَ يُبَدِّلُ اللّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ ... ).(124)

((جز كسى كه توبه نمايد و ايمان آورده عمل صالح انجام بدهد، پس خداوند هم گناهان و بديهاى اينگونه افراد را به خوبى و حسنه تبديل مى كند ...)).

و آيات ديگر به اين مضمون بسيار است .

مضمون آيات فوق اين است كه انسان پس از توبه بايد به بازسازى عقيده و عمل بپردازد؛ يعنى ايمان خود را استوار و عمل خود را اصلاح نمايد. در اين صورت است كه توبه او هم رنگ واقعى به خود مى گيرد و مورد قبول درگاه الهى واقع مى شود؛ زيرا اگر قرار باشد پس از توبه باز هم انسان از نظر فكر و عمل مانند سابق باشد، در حقيقت تغييرى در او ايجاد نشده و ثمره اى از توبه او حاصل نمى شود. اما نكته اى كه در آيه اخير بيان شد، چيزى بالاتر از آمرزش گناهان است ؛ چون در اين آيه خداوند مى فرمايد، علاوه بر بخشش گناهان ، آنها را نيز به خوبيها تبديل مى كنيم . و اين (تبديل ) واقعا معجزه و عنايت بزرگى است كه در توبه به سوى خداوند وجود دارد؛ يعنى نه تنها سابقه سياه انسان ، پاك مى شود بلكه به يك سابقه نورانى تبديل مى گردد و اين ((تبديل )) را انسان در تمام ابعاد روحى ، اخلاقى ، اجتماعى و خلاصه در ابعاد دنيوى و اخروى ، با تمام وجود احساس خواهد كرد.