الف ) ضرورت ها

انقلاب اسلامى ايران از مساجد شروع شد، مردم در مساجد ارزش ها را شناختند و وظايف خود را آموختند و با حكومت طاغوتى با مبارزه برخاستند. امام خمينى رضوان الله تعالى عليه به اين پايگاه عظيم اسلامى عنايات خاصى داشت و در مقاطعى ضرورت حفظ و بهره گيرى هر جه بيشتر از اين ستاد اسلام را يادآور مى شد.

مساجد در انقلاب اسلامى ايران ، مركز انقلاب و مركز آشنايى مردم با اسلام و وظايف شرعى آنان در جهت پاسدارى از ارزش هاى والاى اسلام بوده است . (458)

همان گونه كه مسجد مركز شروع انقلاب و هدايت آن بوده است ، امروز براى حفظ و تداوم انقلاب ما نياز به حفظ و تداوم انقلاب ما نياز به حفظ مساجد داريم ، هر چند از نظر امام خمينى قدس سره انقلاب و پيروزى ما براى اداره مسجد است .

مسجد محلى است كه از مسجد بايد امور اداره شود. اين مساجد بود كه اين پيروزى را براى ما درست كرد. اين مراكز حساسى است كه ملت بايد به آن توجه داشته باشد. اين طور نباشد كه خيال كنند حالا كه ديگر ما پيروز شديم ، ديگر مسجد مى خواهيم چه كار؟ پيروزى ما براى اداره مسجد است . (459)

اگر اين مساجد ما قوى و جنبه هاى تبليغى و تعليمى در آن پر رونق و اين پايگاه معنويت و اخلاق و انقلاب جاذبه داشته باشد، هيچ نيروئى نمى تواند به ملت مسلمان ضربه بزند و چراغ حيات امت را خاموش كند.

اگر اين مساجد و مركز ستاد اسلام قوى باشد، ترس از فانتوم ها نداشته باشيد. ترس از آمريكا و شوروى و اين ها نداشته باشيد. آن روز بايد ترس ‍ داشته باشيد كه شما پشت كنيد به اسلام ، پشت كنيد به مساجد. (460)

مساجد همان گونه كه در شكل گيرى انقلاب اسلامى اولين نقش را داشته ، در حفظ و حراست از دستاوردهاى انقلاب اسلامى نيز نقش مهمى بر عهده دارد.

مقام معظم رهبرى انقلاب با توجه به اين مطلب است كه مى فرمايند:

مساجد از جمله عواملى است كه در پيروزى انقلاب و تداوم آن نقش ‍ تعيين كننده داشته است . (461)

همچنين مى فرمايند:

اين جانب همه مردم ، بخصوص جوانان را، به پر كردن مساجد و حضور در نمازهاى جمعه و جماعات توصيه مى كنم . (462)

بنابراين نظام اسلامى و مردم مسلمان بايد اهتمام خاصى به مساجد، كه مركز آزادگى از قيود و بردگى غير از خداست ، داشته باشند.

1 - مديريت

با نگرشى اجمالى به تاريخ سر گذشت مساجد در مى يابيم كه مساجد تنها براى اداى فرايض دينى نبوده بلكه علاوه بر پايگاه تجمع طبقات گوناگون اجتماع براى اداى وظايف شرعى و دينى ، همواره مهم ترين پايگاهى به شمار مى رفته كه مردم و بخصوص جوانان و افرادى ذى نفوذ، از اين مكان مقدس استفاده مى كرده در آنجا جمع مى شده اند تا درباره مسائلى سياسى ، اقتصادى ، خدماتى و غيره به بحث و مذاكره بپردازند؛ از اين رو پيوسته از اين مكان مقدس به صورتى مردمى به منظور سياست گذارى هاى محلى استفاده مى شده است . از جمله در طول تاريخ ، مساجد محل تصميم گيرى و شروع حركت هاى اسلامى و نهضت ها بوده و بر عكس روزى كه ارتباط با دين و مساجد ضعيف و يا قطع شده ، ضعف و ناتوانى و شكست و ناكامى نتيجه حركت و قيامى بوده است . براى نمونه مى توان از انقلاب شكوهمند اسلامى ياد كرد كه چگونه مساجد نقش سازنده و مؤ ثر خود را در تقويت ايمان به هدف و همچنين گردآورى طبقات گوناگون مردم ، بخصوص ‍ جوانان هر ديار ايفا كردند؛ از طرفى نقش بسيار مؤ ثر و كارساز مساجد در دفاع مقدس ، مهم ترين پايگاه هاى مردمى و ارتباط با مسئولان جنگ و دفاع مقدس ، انكارناپذير است .

بر كسى پوشيده نيست كه مساجد مراكزى مهم براى تعليم و تربيت و روشن گريى افكار و اذهان عمومى مردم ، تبيين مسائل سياسى روز و دادن آگاهى به هنگام حضور در اين مكان ، ضمن حفظ وحدت و انسجام آحاد مردم ، به شمار مى روند، لذا از آخرين اخبار خاص عام مطلع مى شوند و نهايتا مردم هميشه با شناخت از مسائل در صحنه هاى گوناگون حضور پيدا مى كنند و نتيجه اين مى شود كه امروز مساجد بعد از اتكا به قدرت لايزال الهى ، حمايت هاى مردمى ، از جمله تكيه گاه هاى اصلى نظام مقدس جمهورى اسلامى و محل تمركز قدرت مردمى به شمار مى روند. در جمعبندى اين مقدمه بايد گفت كه مسجد، هم مدرسه است ، هم دانشگاه ، هم مركز تفكر و تدبر و هم مركز تصفيه روح ، هم مركز خلوص و مركز اتصال بنده با خداست ، جايى است كه انسان خود را به منبع لايزال فيض و قدرت وصل مى كند.

و اما شك نيست كه مساجد بايد داراى مديريتى قوى و توانمند باشند، يعنى ائمه جماعات بايد خود اولين برنامه ريز باشند تا بتوانند مساجد را هم به منظور تقويت بنيه دينى و مذهبى و هم به منظور بهره بردارى مسائل سياسى ، اجتماعى و ارتقاى ميزان آگاهى آحاد مردم مهيا سازند، بنا به تعريف علمى مديريت : مديريت ، علم و هنر هماهنگى ، برنامه ريزى سازماندهى ، كنترل و نظارت ، ابزار، افراد و منابع ، به منظور نيل به هدف است .

لذا به منظور رسيدن به اهداف مذكور نياز به پيش بينى ، برنامه ريزى سازماندهى امكانات و نيروها و نهايتا، كنترل و نظارت بر اجراى برنامه ريزى هاست . قدر مسلم همه اين ها اداره كننده اى مى طلبد كه با در نظر گرفتن شرايط مكانى و زمانى مساجد، اعمال مديريت اصولى و اساسى كند، يعنى امكانات موجود مسجد را به خوبى و به دقت شناسايى و موقع مكانى مسجد را كاملا تجزيه و تحليل نمايد و با در نظر گرفتن ابعاد گوناگون آن ، شناخت دقيقى از آن داشته باشد و گروه هاى سنى متفاوت را كه با مسجد سر و كار دارند، شناسايى كند، گرايش جوانان و ميان سالانى كه با مسجد سر و كار دارند شناخته شوند، آنگاه با مد نظر قرار دادن كليه مواردى كه اشاره شد، برنامه هاى فرهنگى ، تبليغى ، علمى ، هنرى و غيره خويش را پى ريزى و در حين اجرا، نقاط ضعف و قوت را بررسى كند، لكن براى فراهم كردن چنين زمينه اى توجه به مسائل ديگرى به شرح زير ضرورى است :

الف : مدير و عوامل مؤ ثر در جاذبه مديريتى

1 - موضوعات عام

متاءسفانه قبل از پيروزى انقلاب اسلامى شكوهمند اسلامى با اشاعه فرهنگ هاى بيگانه و كم توجهى به تفكرات سياسى ، اجتماعى ، فرهنگى دين مقدس اسلام و مشغول كردن جوانان به برنامه هاى گوناگون تفريحى و اشباع بازار و محله ها حتى كوچه ها از وسايل و مراكز سرگرم كننده (كه بسيارى از آنان هم با شئون و شعاير مذهبى و اسلامى ، سنخيتى نداشت )، مساجد رفته رفته به صورت مركزى كه صرفا به منظور برپايى نماز و مراسم ختم و خواندن روضه هاى سنتى ، كارآيى پيدا كرده و اگر در گوشه و كنار، فراتر از اين موارد استفاده مى شد، عوامل رژيم ، حركت و برنامه پيش بينى شده را در نطفه خفه مى كردند، ولى به فضل و عنايت خداوند منان و رهبرى پيامبر گونه امام راحل قدس سره و شروع انقلاب اسلامى به يك باره در همان روزهاى اوليه شروع نهضت ، جرقه روشنى بخش در اذهان عمومى پيدا شد و توجهات به سوى مساجد جلب شد و قدرت جذابيت و ربايش ايمان و اعتقاد، آحاد گوناگون مردم را به سوى مساجد كشاند و خود به خود، مسجد به پايگاه هايى تبديل شدند كه محل تجمع وحدت و تصميم گيرى بودند و دوباره حال و هواى زمان نبى اكرم اسلام صلى الله عليه و آله و زمان حكومت حضرت على عليه السلام را كه مساجد محل تصميم گيرى جمع مسلمانان بود، به خود گرفت به طورى كه به لطف و عنايت پروردگار امروز جمعيت مراجعه كننده به مساجد، با جمعيت هايى كه در گذشته مراجعه مى كردند، هم از نظر كيفى و هم از نظر كمى شايان قياس نيست و اين موضوع امروزه به شايستگى مورد عنايت و توجه مسئولان مربوط قرار گرفته است و همگى متف القولند كه بايد به اين فعاليت هايى كه در مسجد صورت مى گيرد جهت داد و مسجد را فعال تر كرد.

بنابراين در فعاليت هاى عمومى ، مسجد، بيان نقش مسجد در ترويج معارف اصيل اسلامى ، از عوامل مؤ ثر است و تبيين اين مسئله كه مسجد چگونه مكانى است ؟ قداست و عظمت اين مكان چقدر و تا كجاست ؟ اقوال پيامبران و ائمه اطهار عليهم السلام در خصوص مسجد تا چه حد است ؟ مسجد چگونه مى تواند انسان را به سير الى سوق دهد، چگونه مى تواند انسان را از پليدى ها و نامردمى ها و جهالت نجات بخشد و سرانجام فضاى معنوى و ملكوتى مسجد چگونه مى تواند روح انسان را صيقل دهد و زنگار هر آنچه در شاءن مخلوق شايسته خدا نيست ، بزدايد، امروزه مطرح است .

از عوامل مؤ ثر دخيل در فعاليتهاى عمومى ، بيان نقش مسجد در تبيين موضوعات اجتماعى و فرهنگى است ، امروزه اگر چه به ظاهر جبهه اى نظامى در سرحدات كشور اسلامى ما به چشم نمى خورد تا نياز به حضور نظامى داشته باشد، لكن دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامى كه از وجود تفكر سياسى اجتماعى و معنوى انقلاب اسلامى بسيار وحشت دارند ناكام از توطئه نظامى ، جبهه ديگرى را بر ضد نظام و انقلاب اسلامى گشوده اند، كه آن جبهه ، فرهنگى است . آنان مى خواهند با فراهم آوردن وسايل لهو لعب و سرگرمى هاى آنچنانى ، لباس هاى نامناسب و غيره ، جوانان ، را از راه اصلى و از مسيرى كه در پيش گرفته اند، منحرف سازند و با سست كردن ايمان و اعتقاد آنان ، بين ايشان و انقلابى جدايى بيندازند و فاصله ايجاد كنند كه مؤ ثرترين و كارسازترين راه مقابله با اين توطئه ، مسلح كردن جوانان ما به مسائل اعتقادى و آگاه كردن به مسائل سياسى ، اجتماعى و فرهنگى است و از طرفى بين جوانان و نوجوانان و طبقات گوناگون مردم رغبت بيشترى براى حضور در مساجد كه فكر مى كنند، مركز اطلاعات گيرى است ، پيدا مى شود و لذا حضورى افراد بيشتر مى شود.

عوامل ديگرى در فعاليت هاى عمومى كه مدير مسجد مى تواند به آن جذابيت ببخشد، بيان ، تفسير، و تجزيه و تحليل مسائل اقتصادى ، بهداشتى و كلا مسائل روز است ، هر شخصى در هر گروه سنى ، لحظه اى كه به مسجد قدم مى گذارد، در مى يابد كه در مسجد بعد از اداى فريضه دينى و راز و نياز و درد دل با خالق كه سر لوحه امور است ، به منظور بالا بردن و ارتقاى سطح طبقات گوناگون مردم مسائل روز، اعم از اقتصادى ، بهداشتى ، اجتماعى و فرهنگى ، مردم از اوضاع و احوال كلى كشور، منطقه و حتى مسائل بين المللى آگاهى پيدا مى كنند، جايگاه خود و كشور خود را بيشتر مى شناسند، در جريان فعاليت هاى كارگزاران نظام و خدمت گزاران به مردم قرار مى گيرند، در هر مقطعى به وظيفه خود در قبال مسائل انقلاب و نظام بيشتر آشنا مى شوند، روح تعاون و همكارى و از همه مهم تر وحدت و انسجام در همه امور بيشتر مى شود، كه هر يك در جذابيت اداره مسجد مؤ ثر است و بيشتر شور و شوق و هيجان را در بين جوانان و نوجوانان بر مى انگيزد.

نكته مهم در فعاليت هاى عمومى اينكه ، اجراى برنامه هايى كه ذكر شد به گونه اى پيش بينى و طراحى مى شوند كه مخل آسايش و آرامش و اوقات فراغت همسايگان مسجد نشوند، زيرا متاءسفانه در بسيار موارد، مشاهده شده كه بى توجهى به اين مسائل ، به همان ميزان كه در خدمت كردن افراد نقش دارند، در دفع افراد نيز مؤ ثرند و دست كم اينكه اگر زمينه رغبت و شوقى در وجود بعضى ها هست بى توجهى به اين مهم مانع از شكوفايى اين شور و شوق مى شود، اهميت و برد اين مساءله تا آنجاست كه متاءسفانه در بسيارى از شهرها منازل و يا اماكنى كه نزديك مسجد، يا در جوار مسجد قرار گرفته اند، در مقايسه با اماكن مشابهى كه مسجد در كنار آنها نيست ، ارزش ريالى پايين تر و مشترى كمترى دارند، در صورتى كه با توجه به فضاى ملكوتى و قداست و عظمت مسجد، قضيه دقيقا بايد بر عكس باشد، يعنى همجوارى با مسجد بايد به صورت افتخارى عظيم در بين مردم محسوب شود و اماكن مسكونى و تجارى هر چه به مسجد نزديك تر باشد؛ ارزش ‍ مادى آن افزون تر باشد. بديهى است اشاعه اين حركت كارى فرهنگى حساب شده و تواءم با عمل ، لازم دارد كه اگر نگوييم در سطح همه عوامل مؤ ثر در بالا بردن جذابيت برنامه هاى مدير مسجد است ، تاءثير آن كمتر از ساير مسائل هم نيست .

2 - موضوعات خاص

در خصوص فعاليت عمومى مدير مسجد كه همان امام جماعت است ، مختصرا توضيحاتى داده شد، لكن در تبيين اين فعاليت ، موضوعات خاص ‍ ديگرى هستند كه اداره مسجد را به وسيله امام جماعت آسان تر و موفق تر مى كند كه در زير به پاره اى از اين موضوعات اشاره مى شود:

احترام به شخصيت جوانان در جذب جمعيت جوان و نوجوان به مسجد، بسيار مؤ ثر است ، وقتى جوان و نوجوانان احساس كند كه حضورش در مسجد موجب ارتقاى شخصيتى وى است و توسط امام جماعت و اهل مسجد مورد احترام واقع مى شود، خود به خود حضور در مسجد و روى آوردن به مسجد و مراكز دينى و تبليغى را ارزش مى داند و سعى مى داند و سعى مى كند روز به روز بر اين حضور و فعاليت بيفزايد و بيشتر با روحانى و مؤ منان ماءنوس شود، كه در نهايت از ميزان آسيب پذيرى اين جوان و تبليغات سوء فرهنگى دشمنان انقلاب ، كاسته خواهد شد.

تشويق جوانان و نوجوانان به شركت در نمازهاى جمعه و جماعت از عواملى است كه در كاميابى برنامه هاى مديريتى مسجد مؤ ثر است ، بعد از اينكه به جوان و نوجوانانى كه در روزها و ساعات اوليه ورود به مسجد احترام و اكرام قايل شديم و جوان احساس كرد كه در پرتو حضور در مسجد و فضاى ملكوتى آن شخصيتش از گذشته شكوفا تر و بيش از گذشته مورد احترام واقع مى شود، نهايتا با مسجد انس مى گيرد و ارتباط برقرار مى سازد، آنگاه مى توان با بر شمردن مزيت هاى نمازهاى جماعات و ارتقاى روحيات معنوى ناشى از آن ، جوان و نوجوان را به شركت در نمازهاى جمعه و جماعات توصيه كرد. مسلما در چنين اوضاعى يقينا اين جوان با شناختى كه در خود احساس مى كند، با شور و شوق و رغبت درونى در صف نمازهاى جماعات جاى مى گيرد.

همچنين در طول سال شمار زيادى از جوانان و نوجوانان در مراكز آموزشى ، هنرى ، فرهنگى ، ورزشى و غيره شركت داده شوند و در مسابقات گوناگون حضور يابند و در هر محله به افراد ممتاز جوايزى اهدا شود. چنانچه مديريت مسجد هر منطقه با مجتمع هاى آموزشى ، فرهنگى ، ورزشى و غيره در محله خود، يا آموزش و پرورش منطقه از قبل هماهنگ كند، در پايان هر مسابقه فرهنگى ، علمى ، آموزشى و غيره جايزه فرد برتر و ممتاز ضمن مراسمى در مسجد محله به او اهدا شود، پر واضح است كه در طول سال عده زيادى از اين طريق به مسجد مراجعه مى كنند و چه بسا جوان و نوجوانى در همان لحظه ورود به مسجد، دلش بيشتر متوجه خدا شود و با مسجد ماءنوس تر گردد و اگر تا قبل از آن لغزشى داشته ، يا كمتر به امور دينى پرداخته است ، با ورود به مسجد و تاءثير پذيرى از فضاى معنوى آن ، منقلب شود و به اصلاح رفتارى خود بپردازد. حتى اهداى پايان نامه هاى تحصيلى و يا دوره هاى فنى و آموزشى و اهداى درجات مى تواند از طريق مسجد محل صورت گيرد، با اجراى اين برنامه ، ضمن اينكه جوان و نوجوان و نيروى ميانسال جامعه ما بيشتر با مسجد ارتباط برقرار مى كنند و اين حركت نقطه عطف ارتباطى مى شود، از طرفى به دليل ابهت ، عظمت و قداست مسجد، چنين حركاتى بيشتر براى افراد جلوه پيدا مى كند و از سويى ارزش ‍ آن هديه و پايان نامه و يا گواهى آموزشى كه به جوان و يا نوجوان اهدا مى شود، نزد گيرنده افزون خواهد شد.

اجراى خطبه عقد در مسجد نيز موردى است كه مى تواند در جذابيت بيشتر مؤ ثر باشد، مديريت مسجد با اهل محل از قبل ارتباطهايى داشته باشد تا مراسم عقد، بخصوص خطبه عقد، در مسجد محله خوانده شود.

با توجه به اعتقاد و تدين طبقات گوناگون مردم ، اجراى اين امور به خوبى امكانپذير است زيرا مردم قرائت خطبه عقد در مسجد براى شروع زندگى جديد را تبرك مى دانند و يقينا استقبال مى كنند، همچنين با اين كار ضمن ارج نهادن به مسجد و سنت رسول خدا صلى الله عليه و آله موضوع و مكان در قالب خاطره اى خوش و فراموش نشدنى هميشه در ذهن زوجين باقى خواهد ماند و هر لحظه كه خاطرات عقد و عروسى و ازدواج در اذهان تداعى كند، فضاى مسجد، معنويت و عظمت مسجد نيز بلافاصله در ذهن خطور خواهد كرد و در تربيت نسل جوان بسيار ثمر بخش خواهد بود.

در مساجد، مراسم جشن ها و اعياد برگزار شود همچنانى كه در اعياد و جشنها بين خانواده ها رفت و آمد و ديد و بازديد صورت مى گيرد، امام جماعت مسجد در قالب مدير و اداره كننده مسجد، قبلا در اين زمينه با افراد مورد نظر هماهنگ و با كار فرهنگى و تبليغى مسجد را براى ديد و بازديد مؤ منان با يكديگر، اعم از زن و مرد مهيا سازد و در آنجا ساعاتى را مسلمانان در كنار هم بگذرانند و جشن ها و اعياد را به يكديگر تبريك بگويند كه در سايه اين برنامه ، وحدت ، يكپارچگى و اخوت بين طبقات گوناگون مردم ، به وجود مى آيد، از كينه ها، كدورت ها، نفاق و غيره كه باعث جدايى و ايجاد فاصله بين مسلمان مى شود، جلوگيرى به عمل مى آيد و اگر خلائى هست با اين كار پر مى شود.

از موارد ديگرى كه بسيار مى تواند در جذب افراد به مسجد و كاميابى برنامه هاى مدير مسجد، مؤ ثر باشد، ارتباط منظم و مستمر با نمازگزاران و سركشى به منازل نمازگزاران است ، در واقع همان برخوردى كه در صدر اسلام از طرف رسول گرامى صلى الله عليه و آله و حضرت على عليه السلام صورت مى گرفت كه وقتى احدى از نمازگزاران يك يا دو جلسه نماز غيبت داشت ، بلافاصله آن بزرگواران احوال او را جويا مى شدند و اگر مطلع مى شدند كه شخص مورد نظر گرفتارى دارد يا در بستر بيمارى افتاده است ، بلافاصله به عيادت وى مى رفتند و در صورتى كه دچار گرفتارى بود، سعى مى كردند با مشاركت ساير مؤ منان ، به رفع گرفتارى او اقدام كنند، يا اگر بيمار بود، دعا مى فرمودند كه خداوند شفا عنايت كند، در هر حال پر واضح است كه چنين برخوردى از نظر روانى روحيه مخاطب را قوت مى بخشد، نمازگزار احساس مى كند كه ماءنوس شدن با مسجد و ارتباط با مسجد علاوه بر اجر معنوى و برقرارى ارتباط با خالق ، نزد مخلوق و بندگان خدا هم عزت دارد، احساس مى كند كه عزتش در پرتو بركت ارتباط با مسجد است و پيوند او با مسجد محكمتر مى شود و از طرفى خود اين فرد هم مبلغى خواهد شد و ديگران هم با ديدن چنين برخوردهايى ، يقينا شيفته مسجد و ارتباط با روحانى و مؤ منان و مخصوصا ارتباط با پروردگار عالم مى شوند. ضمنا شركت در مراسم شادى و عزاى نمازگزاران نيز تاءثير مشابه دارد و بر جذابيت بيشتر مسجد مى افزايد.

ب : برنامه هاى مدير

1 - مراعات اوقات نمازگزاران : سعى شود برنامه هاى اضافى ، مثل سخنرانى ها يا دعاهاى طولانى بعد از اتمام نماز باشد، تا اگر كسى فرصت مناسبى به منظور بهره مندى از برنامه ها نداشت ، بتواند نمازها را به جماعت بجا بياورد و به برنامه هاى خود برسد، زيرا بى توجهى به مسائل گاهى باعث كم شدن جمعيت نمازگزاران مى شود و از كيفيت ساير برنامه هاى مسجد نيز مى كاهد و دقيقا عكس موضوع نيز صادق است ، به هر حال ، توجه به اين مسائل اجراى برنامه هاى مسجد با حساب و كتاب و بر اساس سيستم منظم باشد، به طورى كه وقت نمازگزاران گرفته نشود و نمازهاى جماعات در اول وقت شرعى بدون فوت وقت ، ادا گردد، يقينا اين امر به جذابيت برنامه مسجد مى افزايد و نمازگزاران بيشتر به حضور در مسجد رغبت مى كنند و نگرانى اين را ندارند كه شركت در نماز جماعت آن مسجد است وقت آنان را بگيرد و مانع رسيدگى به كارهاى روزمره شود.

2 - از انجام دادن و اجراى برنامه هاى اضافى در مسجد خوددارى شود: يعنى علاوه بر برپايى نماز جماعت ، اجراى برنامه هايى مثل سخنرانى و يا قرائت دعاهاى طولانى كه از قبل اعلام و برنامه ريزى شده است ، از برنامه هاى اضافى ديگر كه گاهى بدون پيش بينى در بعضى مساجد اجرا مى شود، خوددارى شود تا نمازگزاران بتوانند در برنامه هاى اعلام شده و فرصتهاى زمانى پيش بينى شده از برنامه هاى مسجد بهره بگيرند، چه بسا در بسيارى موارد، مساجد برنامه هاى ويژه اى اعلام مى كنند و جمعيت زيادى هم به منظور بهره بردارى از برنامه اعلام شده در مسجد حضور پيدا مى كنند، لكن پس از شروع برنامه طرح مسائل حاشيه اى و جانبى باعث مى شود كه پس از گذشت يك ساعت از شروع مجلس ، خستگى بر اهل مجلس چيره مى شود و شركت كنندگان يكى پس از ديگرى سعى در خروج از مسجد دارند؛ در صورتى كه برنامه هاى اصلى مسجد شروع نشده است ، از طرفى در چنين وضعى حالت بى نظمى بر مسجد و مجلس مربوطه حاكم مى شود كه از كيفيت برنامه ها مى كاهد و نهايتا اهدافى كه برگزارى مراسم در پى آن بود، حاصل نمى شود.



- اقامه نماز جماعت در سه وقت اول وقت شرعى در مسجد برگزار شود: گاهى در بعضى مسجدها كه نماز جماعت ندارند، يا نماز جماعت آنان مرتب ، منظم و مستمر نيست ، در فكر نمازگزارانى كه يك يا دو بار به مسجد مراجعه مى كنند و با اين وضع روبرو مى شوند، اين طور تداعى مى شود كه نماز جماعت در مسجد برگزار نمى شود، و لذا سعى مى كنند به مسجد ديگرى مراجعه كنند كه اين موضوع موجب كم جمعيت بودن نمازها در مسجد مى شود و آن نشاط و پويايى كه بايد در مساجد باشد، كمرنگ مى شود، در بعضى مساجد، بخصوص صبح ها نه تنها نماز جماعت برگزار نمى شود، بلكه در مسجد هم به روى نمازگزاران بسته است كه اين وضع آثار منفى زيادى در بر دارد و باعث مى شود كه مسجد رونقى نداشته باشد.

4 - پذيرايى مناسب در مسجد: پذيرايى در تثبيت جمعيت شركت كننده و رفع خستگى بسيار مؤ ثر است ، متاءسفانه اين مورد جز در بعضى مواقع استثنايى ، در برنامه هاى مسجد مورد توجه نيست و در بسيارى موارد به مناسبت هاى گوناگون ، جلسات سخنرانى و يا دعاهاى طولانى بدون تنوعى از 2 الى 3 ساعت به طول مى انجامد، يا بعضا چند استكان چاى ، آنهم با كيفيت هاى آن چنانى بسنده مى كنند، لكن ضرورت دارد مدير مسجد با هماهنگى با هياءت امنا، در هر مراسمى متناسب با موضوع مجلس ‍ در فرصت مناسبى ، از شركت كنندگان پذيرايى شود. در اين صورت جمعيت احساس خستگى نمى كند و مجلس هم متنوع مى شود و شركت كننده ، حوصله بيشترى به منظور استفاده برنامه هاى پيش بينى شده پيدا مى كند.

5 - به منظور جذابيت بيشتر برنامه هاى مسجد: بويژه مراسمى كه سخنرانى جزو برنامه اصلى مسجد است ، ضرورى به نظر مى رسد كه مدير مسجد ترتيبى اتخاذ كند تا در مورد موضوعات خاص از افراد با صلاحيت نامى و متخصص در قالب سخنران دعوت شود كه جلسه بهره بيشترى داشته باشد و مستمعين اين باور را داشته باشند كه مراسم منعقد شده صرفا براى رفع تكليف نيست ، بلكه مراسمى هدف دارد و عمده آن ارتقاى سطح عمده ، فرهنگى ، سياسى ، اجتماعى و غيره شركت كنندگان است و لذا در صورت ادامه اين برنامه ها و استفاده از وجود چنين اشخاصى يقينا در هر مراسم در مقايسه با مراسم قبل ، نه تنها جمعيت افت نمى كند، بلكه در هر مرحله جمعيت بيشتر در مراسم حضور مى يابند و از طرفى بهره دهى مجلس هم بالا مى رود.

6 - بيان و طرح خاطرات خوب علمى ، هنرى و غيره : كه توفيق و ناكامى را در بر دارد و در قالب برنامه هاى پيش بينى شده مسجد به وسيله جوانان و نوجوانان بر جذابيت و بالا بردن كيفيت برنامه هاى مسجد مى افزايد، ضمن اينكه دادن فرصت بحث و طرح مسائل به جوانان و نوجوانان تاءثيرى مثبت در خود مجرى جوان دارد، ديگران نيز سعى مى كنند با كار و تلاش بيشتر در مجالس مسجد حضور فعال ترى داشته باشند و بهتر خود را معرفى كنند و به ديگران بشناساند، از طرفى با اين برنامه ها، استعدادها سنجيده مى شود و روحيات و برخورد افراد تا حدودى مشخص مى گردد و در مواقع لزوم ، بخصوص در هنگام گزينش ها درباره افراد، قضاوت ساده تر و راحت تر صورت مى گيرد.

ج : ضرورت شوراى سياستگذارى

با توجه به اوصافى كه از شيوه برگزارى و اجراى برنامه هاى مساجد به ميان آمد و با عنايت به اينكه امام جماعت هر مسجد در قالب شخص روحانى جايگاه ويژه اى دارد و مردم نيز براى اين عزيزان احترام ويژه اى قايلند، بخصوص در وضع كنونى كه هر فردى از جامعه اسلامى درباره مسائل سياى ، اجتماعى ، اقتصادى ، و غيره كشور و منطقه تفكراتى دارد كه ناشى از رشد آگاهى و بينش افراد در پرتو بركت انقلاب اسلامى است ، به منظور ايجاد وحدت ، انسجام و پرهيز از هر گونه تنش و جدايى و ايجاد فاصله بين افراد و تعارض آرا و موضع گيرى ها و سوق جامعه اسلامى در جهت اهداف برنامه ها و سياست گذارى هاى نظام مقدس جمهورى اسلامى و توصيه هاى مقام ولايت لازم است در هر شهرستانى شوراى سياست گذارى ائمه جماعات مساجد تشكيل شود و مسائل گوناگون منطقه را تجزيه و تحليل كند و در خصوص مسائل متفاوت ، تصميم واحدى اتخاذ كند.

در برابر موضوعات خاص و عام همگن و هماهنگ عمل نمايند.

از طرفى وجود شوراى سياست گذارى ائمه جماعات مى تواند بعد نظارتى بر عملكرد ائمه محترم جماعات داشته باشد و در صورتى كه در پاره اى از مسائل در برخوردها و موضع گيريها يا اداره مساجد، نقاط ضعفى مطرح بود، شورا بتواند تا قبل از تبديل نقطه ضعف به مشكلات حادتر، جلوى آن را بگيرد و نواقص و نارسائى ها را اصلاح كند.

د: ضرورت تاءمين آگاهى هاى سياسى ، اجتماعى ، فرهنگى ائمه محترم جماعات

با عنايت به تحولى كه بعد از پيروزى انقلاب اسلامى در مساجد پيدا شده و انتظارى كه مردم از امام جماعت هر مسجد دارند، توقعى كه از برنامه هاى مسجد در اذهان عموم مردم موجود است ، لازم است به منظور بر پا كردن برنامه هاى مسجد و پويايى آن اقدام كرد.

ابتدا و قبل از هر چيز امام جماعت مسجد، مجهز به اطلاعات عمومى ، حداقل در حد مراجعه نمازگزاران باشد و از سياست هاى دولت ، موضع گيرى هاى نظام ، ديدگاه هاى مقام معظم رهبرى و شخصيت هاى برجسته روحانى كشور و منطقه ، برنامه ريزى هاى اقتصادى و غيره اطلاعات اجمالى داشته باشد تا بتواند هم در تحليلها مورد استفاده قرار دهد و هم در موضع گيرى هاى و اظهار نظرها صائب باشد. اين كار با تهيه بولتن هاى سياسى ، اجتماعى ، اقتصادى و غيره امكان پذير است و مى توان از اين طريق از ائمه محترم جماعت يك مسجد اطلاعات بيشترى و به مسائل روز آگاهى بيشترى داشته باشد، از طرفى اظهار نظر و موضع گيرى وى در بين طبقات گوناگون اجتماع خريدار بيشترى دارد.

مردم احساس مى كنند كه گفته و توصيه و حركت و مواضع او با بينش و آگاهى است و لذا جماعت ، تاءثيرپذيرى بيشترى از وى دارند.

ه - ضرورت ارزشيابى

ارزشيابى در كار و عملكرد مساجد كار بس دشوار و سنگينى است و اجر و پاداش فعاليتهاى انجام شده را تنها خداوند قادر مى تواند عنايت كند، لكن به لحاظ اينكه نظارتى بر كار ائمه محترم جماعات باشد و مديران مساجد هم احساس كنند علاوه بر اينكه شرعا بايد متعهد و احساس مسئوليت نمايند، عملكردشان مورد ارزيابى است ، و لذا سعى مى كنند به منظور تحقق امور گوناگون ، چارچوب داشته باشند، در اين وضع ، حالتى رقابتى بين مسجد پيش مى آيد و هر مسجد سعى مى كند بهترين و با محتواترين برنامه ها را داشته باشد، پس از جمع بندى عملكرد مساجد مى توان به نقاط ضعف و قوت مساجد پى برد و همچنين هر مسجدى مى تواند از تجربه مديريت مسجد ديگر بهره بگيرد، خلاصه اينكه ارزشيابى عملكرد مساجد عامل مهمى در بالا بردن كيفيت برنامه هاى مسجد، شتاب بخشيدن به فعاليت ها و غيره به شمار مى رود، از مواردى كه مى تواند ارزيابى شود اين است كه در هر مسجد اعضاى مسجد با بازار محدود، مسجد به گونه اى از قبل هماهنگ كرده باشند كه بلافاصله پس از بلند شدن صداى ملكوتى اذان ، تمام فعاليت بازار تعطيل و افراد نيز به منظور اقامه نماز به مسجد مراجعه كنند. يعنى محدوده محله اى مسجد به گونه اى باشد كه به هنگام وقت شرعى نمازها يكپارچه تعطيل و از تجربيات امام و ماءمومان مسجد موفق براى ساير مساجد استفاده شود.

و: توسعه شهرها و نقشه جامع آنها با محورى بودن مسجد للّه

با توجه به فرازهاى ياد شده كه به بيان شمه اى از نقش مساجد و محوريت آن در مسائل سياسى ، اجتماعى ، فرهنگى و بخصوص بعد از پيروزى انقلاب اسلامى پرداخته شد و با عنايت به نقش مساجد در پيشبرد اهداف مورد نظر مى طلبد كه در بحث توسعه شهرها، از جمله امكانات كافى براى احداث هر منطقه مسكونى يا شركت هاى كوچك و بزرگ در حاشيه شهرها به تناسب جمعيت و استعداد توسعه آن منطقه يا شهرك ، مسجد وجود داشته باشد تا جماعت ساكن بتوانند علاوه بر اداى فرايض دينى ساير فعاليت هاى گروهى و جمعى خود را انجام دهند؛ عملى شدن اين برنامه توجه به مواردى را مى طلبد كه ذيلا اشاره مى شود:

1 - لازم است به كليه دستگاه هاى اجرايى اعم از دولتى يا بخش خصوصى كه در خصوص شهرك سازى يا ساخت اماكن مسكونى به صورت انبوه فعالند موكدا تاءكيد شود كه محل مناسبى با توجه به ابعاد توسعه محل ، مورد نظر قرار گيرد تا در آن مسجد بنا شود و با مشاركت هاى مردمى همگام با ساخت ساير كاربرى ها و همزمان با شروع استفاده از واحدهاى مسكونى و اماكن از مسجد استفاده شود.

2 - در ساخت مساجد سعى شود به منظور بالا بردن جذابيت و زيبايى فضاى مسجد ضمن مراعات سبكهاى معمارى سنتى كه مورد استفاده اماكن مذهبى است ، فضاى سبز مناسب و مكان هاى مورد نياز به تناسب فعاليت هاى مسجد مثل حسينيه ، خانه خادم ، خانه عالم ، اتاق صوتى ، پايگاه مقاومت ، نماى زيبا و مناسب و غيره مد نظر قرار گيرد، به طور خلاصه شيوه ساخت مساجد طورى باشد كه در بين هر منطقه جلوه خاص ‍ و زيباى خود را نمايان سازد و سنبل زيبايى هر منطقه باشد.

3 - در خصوص وضع فعلى مساجد موجود كه بسيارى از آنان قديمى است ، لازم است مديريت هر مسجد با پيگيرى و جذب مشاركت هاى مردمى ، در باز سازى ، ترميم و توسعه مسجد، به تناسب منطقه اقدام شود، زيرا متاءسفانه در بسيارى موارد در گوشه و كنار شهرها مشاهده مى شود كه ساخت اماكن مسكونى به طور متراكم جلو مى رود و نهايتا افزايش جمعيت در حد چشم گيرى صورت مى گيرد، لكن مسجد تغييرى نكرده است ، به اين دليل به هنگام ايام مذهبى و يا برگزارى مراسم و نمازهاى جماعات ، عمدتا مساجد با كمبود فضا براى پذيرش افراد روبرو هستند كه اقدام ياد شده گامى به منظور رفع اين مشكل خواهد بود.

4 - ناگفته پيداست به منظور پياده كردن پيشنهادهاى ياد شده ، اولين نقش ‍ مؤ ثر را مديريت و امام جماعت مسجد ايفا مى نمايد و بايد با برنامه ريزى هاى لازم زمينه توسعه را فراهم سازد و مشاركت هاى اجرايى و مردمى را جذب و جلب نمايد كه در اين خصوص نيز پيشنهاد مى شود:

1 - 4) ائمه محترم جماعات به طور مستمر و مرتب تناسب مسجد و منطقه را با محدوديتى معين ، در دست بررسى و مطالعه داشته باشند و در هر مقطعى كه احساس نياز به توسعه پيدا شود، با هماهنگى با عوامل اجرايى اقدام كنند.

2 - 4) به منظور هماهنگى با بافت و سيستم شهرى و منطقه اى ائمه محترم جماعات هر شهر و ديار با مسؤ ولان منطقه ، حداقل يك بار جلسات هماهنگى منعقد كند؛ و مسائل و موارد اجرايى و توسعه مسجد را جمع بندى نمايند و درباره بخشى از مسائل كه مستلزم ديدگاه فنى و اجرايى و برنامه ريزى اجرايى است ، به بحث بپردازند تا بعد از تجزيه و تحليل به نتيجه برسند.

3 - 4) ائمه محترم جماعات در قالب مديران مساجد از اعمال سليقه هاى شخصى در تغيير نما و فضاى مساجد به طور جدى خوددارى نمايند و قبل از انجام دادن عملياتى با صاحبان فن و صاحب نظران مشورت بكنند تا فعاليت هاى انجام شده بيشتر مورد بهره بردارى و استفاده باشد.

امروزه ساختار مساجد بخصوص مساجد قديمى و سنتى ، از جمله مشكلاتى است كه باعث مى شود جوابگوى برنامه هاى پيش بينى شده فرهنگى ، هنرى ، آموزشى و غيره نباشند. در اين مساجد كه محلى براى انجام دادن فعاليت هاى اجتماعى عمومى در زمينه هاى ياد شده نيست و اگر هم به ناچار از صحن مساجد در قالب محل انجام دادن كار استفاده شود، بسيارى از علاقه مندان به علت بعضى مسايل شرعى از حضور در صحن مسجد بهنگام اجراى برنامه ، اكراه دارند و احتياط مى كنند، بر عكس ، در مساجدى كه حسينيه چشم گير تر است . بنابراين از جمله وظايف مديريت مسجد توجه به اين قبيل مسايل است و بايد با مشورت صاحب نظران هر مسجد به تناسب فضايى كه در اختيار دارد در اين زمينه ها طراحى و اقدامات لازم داشته باشد، تا بتواند از اين طريق بر جذابيت مساجد بيفزايد.

ز: روابط عمومى

عمدتا بحث روابط عمومى نه تنها در مسجد، بلكه در هر تشكيلاتى در بهبود برنامه ها و حفظ و حراست از جايگاه هاى هر تشكيلات نقش عمده و حياتى دارد، هر چه روابط عمومى قوى باشد يعنى ارتباط بين مسئول و مدير يك دستگاه با طبقات گوناگون محكمتر باشد، به همان ميزان كاميابى بيشتر مى شود، زيرا با داشتن ارتباط عمومى بر اطلاعات مسئولان افزوده مى شود. از اين ارتباطات مى توانند در برنامه ريزى ها استفاده كامل و وافر بكنند، بويژه اينكه مسجد نهادى مذهبى و عمومى است ، متعلق به شخص ‍ و يا گروه خاص نيست ، در شبانه روز هر كسى مى تواند به مسجد مراجعه نمايد، بنابراين مقوله ارتباط عمومى در اينجا نقش اساسى تر دارد، در مقايسه با ساير موارد حساس تر و نتيجه آن كار ساز تر است ، بنابراين ائمه محترم جماعات بايد در اين خصوص كاملا مراقب باشند كه از ميزان اين ارتباط نه تنها كاسته نشود، بلكه روز به روز افزون تر گردد و ارتباط با نمازگزاران بيشتر شود. در اين راستا توجه به مسائل زير مؤ ثر خواهد بود.

1 - با توجه به تمايلات روحى نمازگزاران برنامه ها را تنظيم نمايد كه در چنين اوضاعى نمازگزار احساس كند نظرش در برنامه ها لحاظ مى شود و احساس تعهد و مسئوليت مى كند و در كارها مشاركت بيشترى دارد، با اين كار زمينه تقسيم وظايف و امور مسجد به گروه هاى كارى گوناگون فراهم شود، از قبيل بسيج ، انجمن و يا گروه فرهنگى مسجد، انجمن ورزشى مسجد، انجمن خدمات اجتماعى و غيره .

2 - به گونه اى با نمازگزاران و مردم محله مسجد، برخورد نمايد كه طبقات گوناگون خود را نزديك به او بدانند، تا حدى كه حتى به خود جرات دهند مسائل محرمانه شخصى خود را هم با امام جماعت محل در قالب مرجعى رازدار در ميان بگذارند، در ايامى مثل اعياد به خانواده هاى ساكن در محدوده مسجد سركشى شود. به منظور جذب جمعيت بيشتر به مسجد از طريق ارتباط عاطفى با مردم در ديدارها بيشتر كسانى را مورد توجه قرار دهد كه كمترين ارتباط با مساجد را دارند، به اين وسيله مى توان افراد و اشخاص بيشترى را با مسجد مانوس كرد.

3 - با نمازگزاران ابراز همدردى شود، بخصوص در گرفتارى ها، مساجد غمخوار و ياور آنان باشد.

4 - حضور در بين مردم ، حضور ساده و مردمى باشد، از هر گونه تجمل گرايى پرهيز شود، زيرا مردم احساس مى كنند صميميت قلبى وجود ندارد و باعث دفع مردم مى شود.

5 - امام جماعت مسجد بايد در انتخاب و نصب نيروهاى خدمتگزار مسجد بخصوص خادم مسجد نهايت دقت را به خرج دهد و از افرادى استفاده نمايد كه اولا مشهور به خوش نامى باشند، داراى خلق خوش باشد تا بتواند با نمازگزاران آن گونه كه توقع و انتظار هست ، برخورد نمايد، به مسايل تا حدودى آگاه باشد، از ورود نوجوانان و خردسالان به مسجد جلوگيرى نكند، بلكه بالعكس جذابيت داشته باشد و داراى نيروى جسمى نسبى باشد كه در ننظيف مسجد بخوبى از عهده كار برآيد.

6 - امام جماعت بايد با نيروهاى باارزش انقلاب شكوهمند اسلامى ، از جمله ايثارگران (بسيج و رزمندگان ، خانواده هاى معظم شهدا، آزادگان ، جانبازان ) رابطه نزديك و تنگاتنگ برقرار سازد، هر چه در اين زمينه بيشتر با اين عزيزان و خانواده هاى محترم شان ماءنوس شوند، در زمينه جذب ، موفق تر و ديگران هم از اين برخورد، تاءثير پذير تر مى شوند.

7 - همان گونه كه از جايگاه امامت جماعت مسجد انتظار مى رود بايد مراعات مسائل اخلاقى ، اجتماعى و معنوى بشود و امام جماعت از هر لحاظ الگو باشد. با عنايت و توجه به جايگاه شخصى امام جماعت در صورتى كه خداى ناكرده رفتارى خلاف شؤ ون اسلامى ، عرفى و اجتماعى از او سر زند كه از ديدگاه عموم مردم نمود منفى داشته باشد، در دفع مردم از مسجد، بسيار مؤ ثر است ، چه بسا در بعضى افراد اين برخوردها تاءثير عميق تر بگذارد و براى هميشه از دين و مقدسات برى شوند.

8 - در ساخت مسجد دقت شود كه به هر طريق ممكن محلى براى كسب در آمد ثابت و دائم براى مسجد ايجاد شود، تا از جمع آورى كمكهاى مالى در مسجد كه از عوامل بازدارنده است ، خوددارى شود، در اين مورد امام جماعت مسجد لازم است به گونه اى برنامه ريزى كند كه بجز در موارد كلى و ضرورى آنهم با برنامه ريزى كامل و دقيق از جمع آورى وجه در مساجد خوددارى گردد و مسجد حالت گدا پرورى به خود نگيرد.

9 - در انتخاب هيئت امناى مسجد دقت لازم معمول شود تا اعضاى هيئت از افراد منطقى و باسواد باشند، همچنين از افراد مطلع و آگاه به مسائل به منظور عضويت دعوت شود كه هر عضوى خود مجرى برنامه هاى مسجد باشد، مهمتر اينكه در برنامه ريزى هاى مسجد نيز خود، نقش اصولى داشته باشد.

ح : مديريت سياسى ، اجتماعى امام جماعت با مسجد

نكته مهم تر بحث مديريت سياسى اجتماعى امام جماعت مسجد اين است كه امام جماعت بايد ارزش هاى انقلاب را پاس دارد. خدمتگزاران به انقلاب را خادم باشد. مسائل گوناگون انقلابى با برنامه ريزيهاى پيش بينى شده ، براى مردم و بخصوص قشر جوان ، تجزيه و تحليل كنند، انگيزه ها و اهداف انقلاب را در ضمن دوره اى مناسب براى نمازگزاران تشريح نمايد و جوانان و نوجوانان را با موضوع انقلاب آشنا سازد.

پايبندى مخلصانه وى نظام اسلامى براى همگان آشكار باشد و در تمام سختى ها و مباحث جايگاه عظيم ولايت فقيه را كه مشروعيت نظام مقدس ‍ نظام مقدس جمهورى اسلامى در پرتو آن ممكن است ، تشريح نمايد، رهنمودهاى رهبر عظيم الشاءن انقلاب را نه تنها در تعريف و توضيح و تفسير بخوبى بيان نمايد، بلكه در عمل نيز از عاملان بى چون و چراى رهنمودها باشد كه طبيعتا در افزايش جذابيت مديريت و مسجد تاءثيرى ويژه خواهد داشت .

مديريت مسجد بايد داراى بينش سياسى و اجتماعى كافى و به مسائل آگاه باشد، زيرا مردم امام جماعت را مرجع خود مى دانند. ديدگاه و بينش او براى مردم اسوه و الگو باشد تا بسيارى از وى تقليد كنند، چرا كه عمل او را حساب شده مى دانند، بنابراين مهم ، او بايد بر خوردش را با شناخت تنظيم كند.

امام جماعت مسجد بايد معتقد به اسلام ناب محمدى صلى الله عليه و آله باشد تا بتوانند با اين باور، اسلام را با همه جوانب و تفكرش به مردم بشناساند، در اين صورت كلامش براى مستمع نافذ و گيراست ، برخوردهايش آنگونه كه لازم و كارساز باشد، تنظيم گردد، يقينا در چنين وضعى جذابيت برنامه ها به حد ايده آل خود مى رسد و عكس اين مطلب هم صادق است .

موضع گيرى امام جماعت در قالب مدير مسجد بايد در راستاى سياست هاى نظام مقدس جمهورى اسلامى باشد كه هم از تفرقه و جدايى جلوگيرى شود و هم بر وحدت ، انسجام و يك پارچگى بين طبقات گوناگون اجتماع مردم بيفزايد و هم از گمراه شدن افراد كم سواد و ناآگاه و بيگانه با مسائل پرهيز شود.

امام جماعت مسجد در قالب مدير و اداره كننده مسجد بايد قوى و امين باشد، در تصميم گيرى ها دقت شود و در تصميم خود استوار باشد، از تاءثير پذيرى هاى بى مورد شخصى به دور باشد، در امانتدارى زبانزد خاص و عام باشد، در صورت وجود اين شروط، حرف و عملش نافذ است ، در غير اين صورت ، عامه مردم او را با چشم ديگرى مى نگرند، سخنش كم اثر و عملش غير صواب در بين مردم جلوه مى دهد.

امام جماعت هر منطقه بايد برخوردهاى خوب و حساب شده با مردم داشته باشد در بين مردم و در واقع در دل و قلب مردم جايگاه داشته باشد، در بين طبقات گوناگون اجتماع نفوذ داشته باشد و در صورت وجود چنين اوضاعى امام جماعت مسجد رسالت مديريتى ديگر خود را كه رفع اختلاف بين نمازگزاران ، رفع اختلاف خانوادگى آنان و فراتر از همه ، رفع اختلاف شخصى و خانوادگى است ، بخوبى انجام دهد. پس ميانجى گرى و پيشنهادهاى اصلاحى وى براى مردم اهميت دارد، زيرا مردم شناخت كلى از امام جماعت دارند، به يقين مى دانند كه قضاوت او به منظور اصلاح و بهبود كار است ، لذا با اين روند، امام جماعت به راحتى مى تواند نقش ‍ خوب و مثبتى را در حل مشكلات ايفا كند.

امام جماعت در قالب يك محور در هر منطقه در جريان هاى گروهى بايد كاملا مستقل عمل نمايد و همه طبقات و گروه ها را زير چتر و پوشش خود داشته باشد، در جريانات گروهى پر واضح است كه امام جماعت محل و منطقه نبايد از ديدگاه خاصى حمايت و ديدگاه هاى ديگر را وارد و با افراد قطع ارتباط كند، و يا در مقابل آنان موضع بگيرد، يقينا آنها هم بفكر مقابله و موضع گيرى خواهند افتاد. لذا در چنين اوضاعى به تجربه ثابت شده است كه محوريت امام جماعت رفته رفته كمرنگ مى شود و نقش اساسى خود را بخوبى نمى تواند ايفا نمايد. مثلا در جريان انتخابات مجلس شوراى اسلامى بايد نقش خود را در قالب دعوت كلى و عمومى از مردم به منظور حضور در شعب اخذ راءى و ضرورت پشتيبانى از طبقات و گروه هاى گوناگون مردمى ، ايفا كند و اكيدا از جانبدارى شخصى و گروهى خاص ‍ بپرهيزد، اگر هم ديدگاهش با يكى از طرفين هماهنگ بود، به گونه اى برخورد كند كه از حركتش ، سخنش و حضورش در بين مردم استنباط نشود كه گروهى عمل مى كند، چرا كه اگر چنين شد، به طور طبيعى عده زيادى از مدرم از دور و بر او پراكنده مى شوند و با او به مقابله بر مى خيزند و طبعا اين مهم در تمام امور مسجد و برنامه ريزى هاى تبليغى اثر سوء مى گذارد، از همه مهم تر اينكه طرفدارى و جانبدارى يك طرفه امام جماعت به وحدت لطمه مى زند و موجب اختلاف و درگيرى مى شود، لذا توجه به اين امر ضرورى است كه مقام و جايگاه ائمه محترم جماعات بسيار والا تر و برتر از اين امور است و در حفظ و حراست از چنين جايگاهى بايد تمام توان و تلاش را به كار برد. (463)

ب ) راه بردهاى اجرايى به منظور احياى مساجد

1 - تقويت روحيه مشاركت مردم در فعاليت هاى جمعى مساجد، كه در اين زمينه لازم است . تبليغات صحيح و دامنه دارى به منظور نشان دادن قدرت مساجد و بهره بردارى هاى چند منظوره از آن صورت گيرد، البته سنت بهره بردارى چند منظوره از مساجد، ابتكار حضرت رسول صلى الله عليه و آله در صدر اسلام بود كه براى پيشبرد اهداف اسلام ، مسجد را تبديل به مركز سياستها و امور اجتماعى و تبليغات اسلامى كرده بودند، چنانكه خود حضرت رسول صلى الله عليه و آله در فضاى به حل و فصل مسائل مسلمين و تشكيل شوراهاى گوناگون اجتماعى ، سياسى و فرهنگى و غيره اقدام مى كردند.

امروز نيز وظيفه اسلامى مسلمين حكم مى كند سيره حضرت رسول صلى الله عليه و آله را ادامه دهند و به مساجد در قالب پايگاه اسلام ، اهميت دهند.

در اين باره همان گونه كه بيان شد، لازم است كه تبليغات جدى تر و دامنه دارترى از سوى مسئولين ذى ربط با هدف نشان دادن قدرت روحى و معنوى مساجد و جايگاه اين پايگاه در اسلام اتخاذ شود.

همچنين در اجراى اين هدف ، لازم مى آيد كه مسئولين مساجد، برنامه هاى گوناگونى به منظور تقويت روحيه مشاركت مردم در مساجد به اجرا در آورند؛ از جمله تشكيل شوراهاى محلى در مساجد با هدف حل و فصل مشكلات اجتماعى - فرهنگى و سياسى و غيره در هر محله ، نظر خواهى از مردم و مشورت با آنان ؛ اين شوراها بايد در دوران مختلف سنى در مساجد هر محله و با اهداف و سازماندهى معين و منظم بر پا شود.

امام جماعت هر مسجد به صورتى فعال به برنامه ريزى امور مسجد مى پردازد و هر روز را به امرى خاص در مسجد اختصاص مى دهد؛ در اين زمينه حتى مى توان از مشاوران امور خانوادگى نيز در مساجد بهره جست و با جذب خانواده ها در اين مجالس و محافل و دعوت از كارشناسان امر يا خود ائمه جماعت مساجد، بسيارى از مسائل خانوادگى در هر محله را حل كرد.

امام جماعت هر مسجد بايد با مردم محله زندگى كند و در مسائل و مشكلات آنان شريك باشد، علاوه بر اين ، امام جماعت مسجد بايد اطلاعات كافى داشته باشد، علاوه بر اين ، امام جماعت مسجد بايد اطلاعات كافى داشته باشد و اطلاعات خويش را نيز در زمينه هاى گوناگون علمى - احكام فرهنگى و سياسى و غيره تقويت كند.

2 - انتشار نشريه اى كاربردى كه حاوى مطالبى به منظور شناساندن فرهنگ اصيل اسلامى ، هنر اسلامى ، معرفى فعاليت هاى فرهنگى - سياسى و اجتماعى و غيره مساجد در سطح كشور و ديگر كشورهاى اسلامى و غير اسلامى جهان ، باشد.

3 - انتخاب هر ساله مسجد نمونه و مديران نمونه مساجد و معرفى فعاليت هاى مساجد كشور از طريق رسانه هاى گروهى .

3 - ايجاد و گسترش كلاس هاى متفاوت در مساجد در زمينه هاى گوناگون اسلامى و فرهنگى به منظور جذب جوانان به مسجد.

4 - همكارى سازمان ها و ارگان هاى گوناگون كشور به منظور تاءمين امكانات مورد نياز مساجد و كمك و همكارى با مساجد.

5 - تهيه امكانات و تجهيزات فرهنگى در مساجد از قبيل : تشكيل نوارخانه (حاوى نوارهاى كاست و ويدئويى آموزشى در زمينه هاى مذهبى ، احكام ، فرهنگى و اجتماعى و غيره ) وسايل صوتى و نيز لزوم تشكيل كتابخانه هاى مجهز در هر مسجد به منظور تغذيه فكرى ، معنوى و فرهنگى همه گروه ها.

6 - لزوم آگاهى دادن به مردم و جوانان در زمينه هاى سياسى ، اجتماعى ود ارائه تحليل هاى منطقى در مساجد.

7 - برنامه ريزى هاى طولانى و دراز مدت به منظور تقويت رايج كردن ايمان در نوجوانان و جوانان .

8 - تشكيل كانون هاى گوناگون دانش آموزى ، دانشجويى و صنفى جوانان در مساجد و برنامه ريزى هاى منظم به منظور اجراى فعاليت ها و برنامه هاى متفاوت هنرى و فرهنگى و مذهبى به مناسبت هاى گوناگون .

9 - تشكيل نمايشگاه ها و نيز برگزارى مسابقات فرهنگى از قبيل نقاشى ، طراحى ، خاطره نويسى ، خوشنويسى ، مفاهيم قرآنى و غيره در زمينه هاى متفاوت و مقاطع گوناگون سنى ، اين مسابقات مى تواند در چند مرحله برگزار شود. مرحله مقدماتى اين مسابقات در كليه مساجد شهرستان ها برگزار شود و برگزيدگان اين مرحله به مرحله استانى و سپس كشورى راه يابند.

با اين كار مى توان علاوه بر جذب جوانان و نوجوانان به مساجد كشور، آنها را با آيات و مفاهيم متعالى قرآن و اسلامى نيز آشنا كرد.

در اين زمينه لازم است كه تبليغات هدفدارى در سطح مساجد محله با مديريت مديران مساجد، صورت گيرد.

شناساندن نقش و جايگاه مساجد به دانش آموزان در مدارس ، برگزارى برنامه هاى فرهنگى در اين امتداد و ترغيب دانش آموزان به شركت در اين امور.

11 - تشكيل كلاس هاى تقويت درسى در مساجد و استفاده از معلمان و مربيان مؤ من ، متعهد و متخصص حزب اللهى داوطلب در اين كلاس ها.

تعهد و ايمان معلمان در اين كلاس ها مهمترين عامل به شمار مى رود، زيرا از اين طريق مى توان علاوه بر تقويت وضع علمى دانش آموزان ، آنان را با فرهنگ اسلامى و قرآنى و ملى و فرهنگى كشورشان آشنا كرد و به حضور در مسجد ترغيب نمود.

12 - توجه بيشتر به وضع امكانات رفاهى و بهداشتى مساجد.

13 - تكريم از خادمان مسجد.

14 - اقامه نماز صبح در مساجد.

15 - برپايى اردوهاى گوناگون فرهنگى و مذهبى از سوى مساجد.

16 - تشكيل اردوگاه هاى مسجد در شهرهاى گوناگون .

17 - گسترش برگزارى مجالس جشن و مولودى ائمه و غيره در مساجد.

18 - گسترش دفاتر قرض الحسنه در مساجد.

توجه به اين نكته لازم است كه هيچ چيز بيشتر از خالى شدن مساجد از نسل جوان باعث شادى دشمنان اسلام و انقلاب نمى شود، دشمنان اسلام با هزاران ترفند در آرزوى چنين روزى به سر مى برند كه مساجد از نسل جوان خالى شود.

بيائيد مسئوليت هاى خود را در قبال ترفندهاى شيطانى دشمنان قسم خورده اسلام و انقلاب بشناسيم و بشناسانيم و در پى عمل به آنها بر آييم و ارزش هاى اسلامى را آن گونه كه بايد در جامعه بر پا داريم ؛ تا ان شاءالله روزى را شاهد باشيم كه به بركت اين ارزش هاى اسلامى ، حاكميت خدا بر تمام ارض مستقر شود و راه بندگى توام با امنيت تمام ملل جهان در سايه عمل به فرامين مقدس اسلام تحقق يابد.