جواب:
دوست عزيزم: در ارتباط با سؤالي كه مطرح كرده ايد عرض مي شود: همانطور كه مي دانيد پس از امام حسن عسكري«عليه السلام »فرزند برومندش حضرت ولي عصر(عج) به امامت رسيد در اين عصر مردم به وسيله چهار نفر كه نماينده و نائب آن حضرت بودند مشكلات و مسائل خود را حل مي كردند و پس از مدتي بنا به مصالح عاليه الهي امام دوازدهم از انظار پنهان گشت و طبق مداركي اين نمايندگي به طور عموم به فقهاي عظام منتقل گرديد.
طبق اين مدارك فقهاي عظام از زمان غيبت به وسيله اجتهاد، احكام ومسائل تازه اي را كه پيش مي آيد از قرآن، حديث، اجماع و عقل، استنباط و براي مردم بيان مي كنند.اجتهاد از نظر لغت به معناي رنج بردن و كوشيدن تا سرحد توانايي است و در اصطلاح فقه اسلامي به كار بردن همت و كوشش در راه پي بردن به احكام و قوانين شرعي از منابع و ادله استنباط. و در مقابل آن تقليد عبارت است از پيروي از رأي ديگري بدون تحقيق شخصي. و مجتهد كسي است كه مي تواند طبق راي و نظر خود عمل كند به طوري كه در صورت مطابقت با واقع پاداش مي يابد و در صورت مطابقت نداشتن با واقع، معذور( عذرش پذيرفته) است. و آن عبارت است از به دست آوردن حكم شرعي از راههايي كه نزد متخصصين فقه متعارف است و با تحصيل مقدمات اجتهاد به دست مي آيد.
مقدمات اجتهاد بسيارند از جمله:
1ـ فرا گرفتن علوم عربي به مقدار نياز
2ـ آشنايي با محاورات عرفي و لسان مردم مورد خطاب قرآن و سنت و پرهيز از مخلوط كردن مفاهيم عرفي با دقائق علمي و عقلي
3ـ آشنايي به علم منطق
4ـ دانستن مسائل مهم اصول فقه كه در فهم احكام شرعي مؤثر است
5 ـ آشنايي با علم رجال به مقدار لازم در تشخيص روايات
6 ـ انس و آشنايي به قرآن و سنت، كه بيش از هر چيز در استنباط حائز اهميت است.
7ـ داشتن تمرين استنباط به طوري كه برايش قوه و قدرت(و ملكه) استنباط حاصل شده باشد.
8 ـ جستجوي كامل از گفته ها، مخصوصا نظرات پيشينيان تا در جهت خلاف شهرت و اجماع قرار نگيرد.
9ـ بررسي فتاوا و اخبار اهل سنت مخصوصا در مورد تعارض اخبار. چه بسا كه در فهم احكام به مجتهد ياري مي دهد.
10ـ به كار بردن جهد و كوشش كامل و به كار گرفتن همه توان در استنباط احكام.
وقتي مجتهد با شرايط فوق احكام شرعي را استنباط نمود مي تواند به آنچه به دست آورده عمل كند و چنانچه فرضا استنباطش بر خلاف واقع در آيد معذور خواهد بود. مجتهدي كه با شرايط فوق به اجتهاد مي پردازد و حكم واقعي يا ظاهري را استنباط مي كند همانطور كه مي تواند به آن عمل كند مي تواند به آن فتوا دهد. (1)
دوست عزيز! همانطور كه ملاحظه مي كنيد مجتهد سعي و تلاش خود را براي به دست آوردن حكم شرعي به كار مي برد و بنا به فرضي كه حكم او بر خلاف واقع باشد و به حكم الله واقعي نرسد باز هم معذور است .
كتابهاي اصولي شيعيان نيز به اين مسأله اشاره كرده اند و فرقي كه مذهب شيعه با سني در اين مسأله دارد همين است كه علماي سني رأي مجتهد را هميشه مصيب مي دانند. يعني مي گويند حكم مجتهد هميشه مطابق با حكم الله واقعي است. اما شيعه مجتهد را هميشه مصيب ندانسته، بلكه احتمال خطا را درباره حكم ايشان مي دهد. اما براي مجتهدي كه با تلاش خود به كشف حكم الله واقعي نائل مي شود قائل به دو ثواب است؛ يكي زحمتي كه در طي اجتهاد كشيده و ديگري كشف حكم الله واقعي اما براي كسي كه حكمش مطابق حكم الله واقعي نباشد قائل به يك ثواب است و آن ثواب، تلاشي است كه براي به دست آوردن حكم الله واقعي متحمل شده اگر چه به آن نرسيده است. و به خاطر همين مسأله است كه در تقليد گفته شده بهتر است از بين مجتهدين از مجتهدي تقليد كرد كه اعلم باشد. زيرا احتمال خطاي چنين كسي كمتر است و مردم پس از آنكه مرجع تقليد خود رابا تحقيق انتخاب كردند وظيفه اي در ارتباط با اينكه مجتهد ايشان در فتوا دچار خطا شده يا نه ندارد. چرا كه از حد توانايي ايشان خارج است و خداوند نيز از ايشان چنين چيزي را نخواسته است.
لذا مقام معظم رهبري حضرت آيت الله خامنه اي(دامت بركاته) در خطبه هاي نماز عيد سعيد فطر سال پيش در اين زمينه فرمودند: برخي مراجع معظم و مقلدين آنها كه روز سه شنبه حلول ماه شوال برايشان احراز شد و ديگر مراجع عظام در قم و نجف و مقلدين آنها كه حلول ماه نو براي آنها اثبات نشد و روز چهارشنبه را عيد گرفتند همه آنها به تكليف شرعي خود عمل كرده اند و به همين علت نزد پروردگار خود مأجورند و از ثواب الهي برخوردار مي باشند. ضمن آنكه اينگونه مسائل در شرع مقدس اسلام مايه اختلاف نيست و نخواهد بود.(2)
علاوه بر اينها حضور مبارك حضرت ولي عصر(عج) و توجهات ايشان را نبايد ناديده بگيريم همانطور كه كتابهاي بزرگان شيعه از حكايات توجه و عنايات ايشان به علماء و مجتهدين پر است.
امام مهدي(ع) مي فرمايند: ما در رعايت حال شما كوتاهي نمي كنيم و ياد شما را از خاطر نبرده ايم كه اگر جز اين بود گرفتاريها بر شما روي مي آورد و دشمنان، شما را ريشه كن مي كردند.(3)
منابع ومآخذ:
1ـ رساله نوين امام خميني(ره) ،
2- عبادت وخود سازي ،ترجمه و توضيح عبدالكريم بي آزار شيرازي، ص33ـ36(باحذف)
2ـ روزنامه قدس ، پنج شنبه ، 6 آذر سال82
3ـ بحار الانوار ، ج53 ،ص 175
|
