بازگشت

مردي براي تمام اعصار


بسيار شنيده ايم و خوانده ايم که امام علي را « ماوراي انسان» يا « انسان ماورايي» توصيف کرده اند، گاه خوانده ايم که بعضي شيعيان تندرو او را به مقام خدايي برکشيده و تمام پيامبراني را که براي هدايت خلق مبعوث شده، فرستاده از جانب او دانسته اند، گاه او را تجلي خداوند قلمداد کرده اند... و بسيار تعاريف و توصيفات ديگر که نگارنده نه سعي در اثبات بطلان يا صدق آنان دارد و نه علم کافي براي اين محاجه. تنها به آوردن يک دليل اکتفا مي شود: خداوند رحمان در قرآن 4 بار نام گرامي رسول اکرم را آورده است.يکي از اين مواردي که قرآن کريم به پيامبر اکرم شاره کرده است آيه 21 از سوره احزاب است .خداوند دراين آيه مي فرمايد:" لقد کان لکم في رسول الله اسوه حسنه " ( به يقين براي شما در وجود پيامبرخدا سرمشق نيکويي است ). خداوند پيامبر را با تمام بزرگي، علو درجات، گونه گوني صفات و گستردگي محسنات الگويي براي مسلمانان معرفي مي کند و شما خود مي دانيد که الگو زماني معنا مي يابد که به لحاظ ذات و صفات با ديگران متفاوت نباشد. از سوي ديگر پيامبر اکرم امام علي را برادر و همتاي خويش معرفي کردند. از اينرو بايد گفت که در مقام الگو ، علي واجد همان جايگاه پيامبر است. گرچه توصيفاتي از قبيل "علي ماوراي انسان" بسيار زيباست ولي يکي از ايراداتي که بر آن مرتبط است آنکه علي را از دسترس جميع مسلمانان به دور ساخته او را بر عرش اعلا بر مي کشد و بيان مي کند که مانند علي بودن و شدن محال است و اين يعني در زنجير کردن انسان درهمان چارچوب بسته ضعف ها و ناتواني هايش بدون حتي روزني از اميد، اميد به امکان بالا رفتن، بر کشيدن و تعالي يافتن . به هر روي نگارنده معتقد است که نبايد با صفات الوهي، خاندان رسالت را از دسترس جان هاي شيفته که تنها ستايش راضيشان نمي کند، دور ساخت؛ بايد آنان را همچنان که بودند به عنوان الگوي عملي در نظر گرفت. آنان در مدرسه اسلام بهترين بودند در مکتب اسلام بر آمدند و پرورش يافتند. اين بدان معنا نيست که نگارنده سعي در کاستن از مقام اهل بيت مکرم رسول اکرم دارد بلکه متذکر مي شود که خارج کردن ايشان نيز از حدود انساني پاس داشتن مقامشان نيست.



علي همزمان با فاطمه اولين کساني بودند که اين فرصت و يا نعمت را يافتند که در محضر رسول اکرم، حبيب خدا تعليم يابند. قرابتي بايد بين معلم و متعلم باشد؛ تا متعلم را بدين افتخار نائل آورد. علي ذره ذره و قطره قطره از دانش بيکران رسول الله نوشيد تا آنکه جان او شد ؛ برادر و همتا و پاسخي بر بودن رسول اکرم شد « علي از من است و من از علي هستم»(1) بدينگونه است که علي از مرزهاي تشيع و اسلام فراتر رفته مرزهاي اديان را در هم شکسته است. علي انساني است براي تمام اعصار. زندگي او از خانه خدا آغاز مي شود و در خانه خدا به پايان مي رسد و در اين فاصله جز براي خدا قدم نمي گذارد و شمشير نمي زند. شجاعت علي، زهد و پارسايي اش، عدل و انصافش، دلسوزي اش بر خلق، عرفانش، علم بيکرانه اش که او را به مقام « باب علم» (2) نائل آورد و ديگر جهات شخصيت او در نظر ما بسيار عجيب است چرا که عادت کرده ايم انسان ها را تک بعدي بيابيم و ببينيم. آنکه شجاع است فاقد عطوفت است، آنکه زاهد است در بر تمام دنيا بسته ، اگر دنيا را سيل خون بر کند، او را از جاي تکان نتواند داد. آنکه عالم است با مردم کاري نيست. و آنکس را که زمامدار است عدالت نيست. اينها همه انسان امروزين را تشنه درياي بيکراني مي سازد که علي نام دارد. انسان امروز که در اسارت معبودهاي رنگارنگ جان خسته اش به ستوه آمده، جز در مکتب علي آرامش نمي يابد. مکتبي که پايه آن اخلاق و انصاف و بدنه اش دينداري و تقوي است.



در توصيف علي ، سخنان بسيار گفته شده، کتا ب هاي حجيم در ذکر صفات و مراتب کمالات وي به رشته تحرير در آمده و ديوار نوشته هاي بسياري از کلمات او آماده شده است، ولي آنگاه مي توان علي را به راستي و صداقت ستود که او را نه در سخن که در عمل بستائيم. چون او زندگي کنيم و چون او براي خدا از نام و ننگ بگريزيم و چون او بميريم. نه تنها زندگي علي که مثلث دشمنانش نيز الگويي بر حق طلبي و حق خواهي است. اگر حق جويي، مبارزي، دشمناني چون دشمنان علي داشته باشد بايد يقين بداند که بر صراط مستقيم قدم مي گذارد:



قاسطين: آن که رودرروي آرمان وي ايستاده اند، ناکثين آنان که تا ديروز در جبهه وي بودند و اينک زياده طلبي ها ، آنان را به جبهه مقابل کشانده است و مارقين خشک مقدسان بي مغزي که به نام دين، دينداري پويا و حق جو را به مسلخ مي برند و جز به دين مثله شده و ناقص، آن ديني که منافع و پايگاه آنان را تضمين کند رضا نمي دهند. و چه شگفت که دين پويا به دست دين خشک مغز پوسيده بر خون مي نشيند. علي کشته عدل خويش است. اگر علي به آن درجه عادل نبود، اگر چنان برحق پاي نمي فشرد هيچگاه در محراب فرقش نمي شکافت.



ابن ملجم نماينده ايي از جبهه مارقين کوته فکر با شمشير آب داده به زهر، فرق عدل را شکافت ؛ شب فراق علي را به پايان رساند و جان علي به جانان رسيد. علي که در غياب پيامبر و فاطمه بسيار گريسته و کم خفته بود، به ديدار جانان شتافت.



« بزرگمردي از جهان ديده فروبست و آنان که بزرگ نمايي مي کردند، بپا خاستند. اينجاست که يک نفر از دنيا مي رود و عظمت مي يابد و عده ايي زندگي مي کنند و رو به ضعف و بدبختي مي گذارند. بدين طريق امام دشمن خود را براي ابد سر افکنده و شرمگين رها کرد و رفت.» (3) اگر علي(ع) در زماني غير از ايام مبارک رمضان و ليالي قدر و در مکاني غير از مسجد کوفه به شهادت مي رسيد پاسداشت زحمات و جانفشاني هاي او براي اسلام و در راه اسلام مخدوش مي شد، چنان کسي سزاور چنين شهادتي بود.



روز اسلام در سرخي خون علي به شفق نشست و اين شفق با خون سرخرنگ حسين به شب گرائيد. خون علي آغاز غروب اسلام و خون حسين غروب کامل خورشيد اسلام شد . اينکه ما در تاريکي به سر مي بريم تاريکي مطلقي که تنها با نور 14 ستاره فروزان روشن است و راه را مي نمايد. و کجاست تا چهاردهمين ستاره از اين سلسله بدرخشد و جهان را به نور خود روشنايي بخشد و روز اسلام را سرفراز و سربلند بر آورد.



در پايان پسنديده است که وصف اين بزرگمرد تاريخ را در کلام خود او بيابيم:



علي در ابتداي خطبه شقشقيه که به غصب مقام ولايت اعتراض مي کند مي گويد: " چون ميله سنگ آسيابم که آن را به گردش در آورد. مرتبتم بلند است و سيل فضل ا ز آن ريزان و مرغ بلند پرواز از پريدن به قله ام ناتوان ." در خطبه 37 نهج البلاغه: " روزي که همه سستي و گردن کشي ورزيدند من مشغول به کار بودم و هنگاميکه همه مخفي شدند من خود را آشکار ساختم ... صدايم کوتاهتر از همه بود و مرتبتم برتر از همگان. پس زمام فضل رها کرده و آزادانه در وادي فضيلت پيش تاختم مانند کوهي که در برخورد با تندبادها ايستادگي و مقاومت مي کند، ايستادم... . ذليل نزد من بزرگ قدر بود تا زماني که حق او را به او برگردانم و زورگو نزد من خوار بود تا زماني که حق مظلومان را از او بستانم. راضي و خشنود به رضاي الهي و تسليم اوامر او هستيم."



و اما در ادب فارسي، شعرهاي بسياري را در ستايش اميرالمؤمنين مي توان يافت ولي بيشتر اين سروده ها مولوديه هستند، شعري که در زير مي آيد با ايام شهادت حضرت امير(ع) همخواني دارد.



شد به محراب و، نيايِش ساز کرد



حمد و تسبيح خدا آغاز کرد



در قيام و در رکوع و در سجود



پاي تا سر محو وصل دوست بود



دوست را ميديد وغير از دوست هيچ



هر چه جز نقش ولاي اوست هيچ



عاشق بي خويشتن عاشق بود



عاشق آن باشد، که او صادق بود



عاشقان را فکر حيلت ساز نيست



عشق با سوداگري دمساز نيست



عاشقي، از خويش هجرت کردن است



نيست عاشق، آنکه در بندِ تن است



بايد اول برگِ هجرت ساختن



پس به عشق و عاشقي پرداختن



عاشقان، بار سفر بر بسته اند



رشته جان از جهان بگسسته اند



سر نهاد بوتراب، اندر تراب



بود غرق شوق و شور و التهاب



محو جانان بود و، ا ز خود بي خبر



کآمدش شمشير زهرآگين به سر



غنچه ي لبهاي او، از هم شکُفت



نغمه ي «فُزتُ و ربّ الکعبه» گفت



طاير دل را، قفس بشکسته ديد



مرغ جان، از دام تن وارسته ديد



بانگ « عَبدي اِرجعي» را گوش کرد



باده از جام شهادت نوش کرد



ذِکرِ «إنّا لله» اش، بر لب گذشت



طاير جانش، ز مرزِ شب گذشت



نقش شد بر فرشِ محرابش ز خون



آيه ي «انّا اليهِ راجعون»

پاورقي





1. جرداق، جرج، امام علي صداي علامت انساني انتشارات فراهاني 1379 ج 1 ص 7و66.



2. اشاره به حديثي از رسول اکرم من شهر علمم و علي در آن.



3. جرداق، جرج،امام علي صداي عدالت انساني،ج 3 ص 341.



4. معصومي ، رضا، در خلوت علي ،صص6و275.