اثرى به دست نيامده است كه بر آشنايى عرب حجاز به كتابت و خط در گذشته دور دلالت داشته باشد.آنان اندكى پيش از ظهور اسلام با خط و كتابت آشنا شدند.



علت آن كه كتابت و خط در ميان عرب حجاز رايج نبوده،زندگى بدوى آنان بوده است.آنان همواره در حال كوچ كردن و رفت و آمد و يا جنگ و غارت به سر مى برده اند.اين قبيل اشتغالات،آنان را از تفكر درباره صنايع و از جمله كتابت كه ازصنايع مدنيت و شهر نشينى است،باز مى داشت.جز برخى از آنان كه به منظورتجارت به شام و عراق سفر مى كردند،رفته رفته تحت تاثير مردم متمدن آن مناطق قرار گرفتند و متخلق به اخلاق آنان شدند،و خط و كتابت را به عاريت از آنان گرفتند.از اين رو با خط نبطى و يا سريانى آشنا شدند،و اين دو نوع خط تا پس ازفتوحات اسلامى در عرب باقى و معروف بود.



از خط نبطى خط نسخ به وجود آمد كه امروز نيز شناخته شده و باقى است و ازخط سريانى خط كوفى پيدا شد كه خط حيرى ناميده مى شد.يعنى به «حيره »كه شهرى قديمى و عربى در مجاورت كوفه است،منسوب بود،زيرا تغيير و تحول درخط سريانى در حيره رخ داد و پس از بناى كوفه و انتقال تمدن عرب به اين شهر،اسم آن به خط كوفى تغيير كرد.اين خط،زمانى طولانى ميان عرب معروف ومتداول بود.



خط نبطى را كه به خط نسخ تبديل شد،عرب ها در اثناى سفر تجارت خود به شام،از«حوران »آموختند.اما خط حيرى و يا كوفى را از عراق گرفتند.عرب ها هردو خط را نخست در نامه ها و نوشته هاى عادى و سپس در نوشته هاى مهم،مانندقرآن و حديث به كار گرفتند.



يك دليل بر آن كه خط كوفى تحول يافته خط سريانى است،آن كه عرب به جاى «كتاب »مى نوشتند«كتب »بدون الف،و نيز به جاى «رحمان »مى نوشتند«رحمن ».



اين از ويژگى هاى خط سريانى است كه الف ممدود را در اثناى كلمات،نمى آورند.



موقع ظهور اسلام خط و كتابت ميان عرب حجاز رايج نبود.تنها معدودى كمتراز بيست نفر با خط و نوشتن آشنا بودند.پيامبر صلى الله عليه و آله آنان را براى كتابت وحى استخدام كرد و مسلمانان را به آموختن خط و كتابت تشويق نمود.و روز به روز،تعداد كسانى كه كتابت را مى آموختند،رو به فزونى نهاد.



دو خط نسخ و كوفى ميان مسلمانان باقى مانده و رواج يافت.مسلمانان نسبت به دگرگونى و تحسين و تزيين آن دو خط كوشيدند، تا آن كه ابن مقله،در آغاز قرن چهارم هجرى،در زيبايى خط نسخ كوشيد و خط نسخ را به حد اعلاى كمال خود به گونه اى كه هم اكنون متداول است،رسانيد.



با گذشت زمان خط كوفى-بر خلاف خط نسخ-سير قهقرايى داشت.اين خط حدود دو قرن رواج داشت.سپس از ميان رفت و از آن پس مصحف ها با خط زيباى نسخ نوشته مى شد (1) .