شـك نيست كه نخستين شرط حساب و جزا مساله عقل و شعور و به دنبال آن تكليف و مسؤوليت اسـت , طـرفـداران ايـن عـقـيده مى گويند: زندگى بسيارى ازحيوانات آميخته با نظام جالب و شـگـفت انگيزى است كه روشنگر سطح عالى فهم و شعور آنهاست , كيست كه در باره مورچگان و زنـبـورعـسـل و تمدن عجيب آنها ونظام شگفت انگيز لانه و كندو, سخنانى نشنيده باشد و مسلم اسـت آنـهـا را بـه آسـانـى نـمـى توان ناشى از غريزه دانست , زيرا غريزه معمولا سرچشمه كارهاى يـكـنـواخـت ومـسـتـمـر اسـت , امـا اعـمـالـى كه در شرايط خاصى كه قابل پيش بينى نبوده به عنوان عكس العمل انجام مى گردد, به فهم و شعور شبيه تر است تا به غريزه .
مـثـلا گـوسـفندى كه در عمر خود گرگ را نديده براى نخستين بار كه آن رامى بيند به خوبى خـطرناك بودن اين دشمن را تشخيص داده و به هر وسيله كه بتواندبراى دفاع از خود و نجات از خطر متوسل مى شود.
از هـمه اينها گذشته , در آيات متعددى از قرآن , مطالبى ديده مى شود كه دليل قابل ملاحظه اى بـراى فـهم و شعور بعضى از حيوانات محسوب مى شود, داستان فرار كردن مورچگان از برابرلشكر سـلـيـمـان , و داسـتان آمدن هدهد به منطقه ((سبا ويمن )) و آوردن خبرهاى هيجان انگيز براى سليمان شاهد اين مدعاست .
در روايـات اسـلامـى نـيز احاديث متعددى در زمينه رستاخيز حيوانات ديده مى شود, از جمله : از ابوذر نقل شده كه مى گويد: ما خدمت پيامبر(ص ) بوديم كه درپيش روى ما دو بز به يكديگر شاخ زدنـد, پـيـغـمـبر(ص ) فرمود, مى دانيد چرا اينها به يكديگر شاخ زدند؟ حاضران عرض كردند: نه , پيامبر(ص ) فرمود ولى خدا مى داندچرا؟ و به زودى در ميان آنها داورى خواهد كرد.
(آيه 39).