در آيات گذشته قسمتهاى مهمى از احكام جهاد و درگيرى با دشمنان بيان شد, در اينجا با ذكر قسمتى از احكام اسراى جنگى اين بحث تكميل مى شود.
نـخـستين مطلب مهمى را كه در اين زمينه بيان مى كند, اين است كه مى گويد:((هيچ پيامبرى حـق نـدارد اسـيـران جنگى داشته باشد, تا به اندازه كافى جاى پاى خود را در زمين محكم كند و ضربه هاى كارى و اطمينان بخش بر پيكر دشمن واردسازد)) (ما كان لنبي ان يكون له اسرى حتى يثخن فى الا رض ).
بـنـابـراين گرفتن اسير تنها در صورتى مجاز است كه اطمينان كامل از پيروزى بردشمن حاصل شـود در غير اين صورت بايد با ضربات قاطع و كوبنده و پى درپى قدرت و نيروى دشمن مهاجم را از كار بياندازند اما به محض حصول اطمينان ازاين موضوع , هدف انسانى ايجاب مى كند كه دست از كشتن بر دارند و به اسير كردن قناعت كنند.
سپس آن گروه را كه بر خلاف اين دستور رفتار كردند مورد ملامت قرار داده ومى گويد: ((شما تـنـها به فكر جنبه هاى مادى هستيد و متاع ناپايدار دنيا رامى خواهيد, در حالى كه خداوند سراى جاويدان و سعادت هميشگى را براى شمامى خواهد)) (تريدون عرض الدنيا واللّه يريد الا خرة ).
بنابراين نبايد به خاطر منافع آنى وزودگذر, منافع مستمرآينده را به خطر افكند!.
و در پـايان آيه مى فرمايد: دستور فوق در واقع آميخته اى از عزت و پيروزى وحكمت و تدبير است , چون از ناحيه خداوند صادر شده ((و خداوند عزيز و حكيم است )) (واللّه عزيز حكيم ).
(آيـه ) در ايـن آيه بار ديگر به ملامت و توبيخ كسانى كه براى تامين منافع زودگذرمادى مصالح مـهم اجتماعى را به خطر افكندند, پرداخته , مى گويد: ((اگر فرمان سابق خدا نبود عذاب و كيفر بـزرگـى بـه خاطر اسيرانى كه گرفتيد به شما مى رسيد))(لولا كتاب من اللّه سبق لمسكم فيما اخذتم عذاب عظيم ).
ولـى همان گونه كه در آيات ديگر قرآن تصريح شده , سنت پرودگار اين است كه نخست احكام را تبيين مى كند سپس متخلفين را كيفر مى دهد.
(آيه ) در اين آيه اشاره به يكى ديگر از احكام اسيران جنگى و آن مساله گرفتن ((فدا)) شده است .
بـعد از پايان جنگ بدر و گرفتن اسيران جنگى گروه انصار به پيغمبر(ص )عرض كردند ما هفتاد نـفـر را كشته و هفتاد نفر را اسير كرديم و اينها از قبيله تو واسيران تواند, آنها را به ما ببخش تا در برابر آزادى آنها ((فدا)) بگيريم (پيامبر(ص ) درانتظار نزول وحى آسمانى در اين باره بود) آيه نازل شد و اجازه گرفتن ((فدا)) درمقابل آزادى اسيران داد.
بـه هـر حال آيه موردبحث به مسلمانان اجازه مى دهد كه از اين غنيمت جنگى (يعنى مبلغى را كه در بـرابـر آزادى اسـيران مى گرفتند) استفاده كنند و مى گويد: ((ازآنچه به غنيمت گرفته ايد, حلال و پاكيزه بخوريد و بهره گيريد)) (فكلوا مما غنمتم حلا لا طيـبا).
اين جمله ممكن است معنى وسيعى داشته باشد, و علاوه بر موضوع ((فدا))ساير غنايم را نيز شامل شود.
سـپـس به آنها دستور مى دهد كه : ((تقوا را پيشه كنيد و از مخالفت فرمان خدابپرهيزيد)) (واتقوا اللّه ).
اشـاره بـه ايـن كه مباح بودن اين گونه غنايم نبايد سبب شود كه هدف مجاهدين در ميدان جهاد جمع غنيمت و يا گرفتن اسير به خاطر ((فدا)) باشد و اگردر گذشته چنين نيات زشتى در دل داشتند, بيرون كنند.
در پـايـان آيه نسبت به گذشته وعده عفو و آمرزش داده , مى گويد: ((خداوندآمرزنده و مهربان است )) (ان اللّه غفور رحيم ).
(آيه ) مساله مهمى كه در مورد اسيران جنگى وجود دارد موضوع اصلاح و تربيت و هدايت آنهاست .
لـذا در اين آيه به پيامبر(ص ) دستور مى دهد كه اسيران را با بيان دلگرم كننده اى به سوى ايمان و اصلاح روش خود دعوت و تشويق كند, مى گويد: ((اى پيامبر! به اسيرانى كه در دست شما هستند بـگـو: اگـر خـداونـد در دلـهـاى شما خير ونيكى بداند بهتر از آنچه از شما گرفته شده , به شما مـى بخشد)) (يا ايها النبى قل لمن فى ايديكم من الا سرى ان يعلم اللّه فى قلوبكم خيرا يؤتكم خيرا مما اخذ منكم ).
مـنـظور از كلمه ((خيرا)) در جمله اول همان ايمان و پذيرش اسلام است ومنظور از آن در جمله بعد پاداشهاى مادى و معنوى است كه در سايه اسلام و ايمان عايد آنها مى شود.
عـلاوه بـر ايـن پـاداشـها لطف ديگرى نيز درباره شما كرده ((و گناهانى را كه درسابق و قبل از پـذيرش اسلام مرتكب شديد, مى بخشد, و خداوند آمرزنده و مهربان است )) (ويغفر لكم واللّه غفور رحيم ).
(آيـه ) و از آنـجـا كه ممكن بود بعضى از اسيران از اين برنامه سؤاستفاده كنند و با اظهار اسلام به قصد خيانت و انتقامجويى در صفوف مسلمانان درآيند, دراين آيه هم به آنها اخطار مى كند, و هم بـه مسلمانان هشدار مى دهد و مى گويد: ((واگر بخواهند به تو خيانت كنند چيز تازه اى نيست , آنها پيش از اين هم به خداخيانت كردند)) (وان يريدوا خيانتك فقد خانوا اللّه من قبل ).
چـه خـيـانتى از اين بالاتر كه نداى فطرت را نشنيده گرفته و حكم عقل را پشت سر انداختند, و براى خدا شريك و شبيه قائل شدند.
ولى اينها نبايد فراموش كنند كه : ((خداوند تو و يارانت را بر آنها پيروز كرد))(فامكن منهم ).
در آينده نيز اگر راه خيانت را بپويند به پيروزى نخواهند رسيد.
خـداونـد از نـيـات آنـهـا آگـاه است و دستوراتى را كه در باره اسيران داده است برطبق حكمت مى باشد, زيرا ((خداوند عليم و حكيم است )) (واللّه عليم حكيم ).