در آيـات گـذشـتـه بـه قـسـمـتى از كيفرهاى ظالمان اشاره شده , در اينجا نيزنخست اشاره به گـوشـه اى از كـارهـاى آنـهـا كرده , سپس قسمتى ديگر از كيفرهاى سخت و دردناكشان را بيان مى كندS( مى فرمايد: (( آنها مكر خود را به كار زدند و(تاآنجا كه قدرت داشتند) به توطئه و شيطنت پرداختند)) (وقد مكروا مكرهم ).
خلاصه كارى نبود كه دشمنان تو براى محو و نابودى اسلام , انجام ندهند.
((و همه مكرها (وتوطئه هايشان ) نزد خدا آشكار است )) (وعنداللّه مكرهم ).
بـه هـر حال نگران مباش , اين نيرنگها و نقشه ها و طرحهاى آنها اثرى در تونخواهد كرد ((هر چند مكرشان چنان باشد كه كوهها را از جا بر كند)) (وان كان مكرهم لتزول منه الجبال ).
(آيـه ) بـار ديگر روى سخن را به پيامبر(ص ) كرده , به عنوان تهديد ظالمان و بدكاران مى فرمايد: ((گمان مبر كه خداوند وعده اى را كه به پيامبران داده مخالفت مى كند)) (فلا تحسبن اللّه مخلف وعده رسله ).
چـرا كـه تـخلف از كسى سر مى زند كه يا قادر و توانا نباشد, و يا كيفر و انتقام درقاموس او نيست , ولى ((خداوند هم تواناست و هم صاحب انتقام )) (ان اللّه عزيزذوانتقام ).
اين آيه در حقيقت مكمل آيه اى است كه قبلا داشتيم S( ولا تحسبن اللّه غافلاعما يعمل الظالمون .
يـعـنـى اگـر مى بينى ظالمان و ستمگران , مهلتى يافته اند نه به خاطر غفلت پروردگار از اعمال آنـهاست و نه به خاطر آن است كه از وعده خود تخلف خواهدكرد, بلكه همه حسابهاى آنها را يك روز رسيده و كيفر عادلانه آنها را خواهد داد.
(آيه ) در اين آيه اضافه مى كند: اين مجازات ((در روزى خواهد بود كه اين زمين به زمين ديگرى و آسمانها (به آسمانهاى ديگرى ) مبدل مى شود)) (يوم تبدل الا رض غير الا رض والسموات ).
در آن روز هـمـه چـيز پس از ويرانى , نو مى شود, و انسان با شرايط تازه در عالم نوى گام مى نهد, عـالـمـى كـه هـمـه چيزش با اين عالم متفاوت است , وسعتش , نعمتها وكيفرهايش , و در آن روز هركس هرچه دارد با تمام وجودش ((در پيشگاه خداوندواحد قهار ظاهر مى گردند))! (وبرزوا للّه الواحد القهار).
((بـروز)) انسانها در برابر خداوند در قيامت به معنى ظهور تمام وجود انسان ودرون و برونش در آن صحنه است البته تعبير بروز و ظهور در مقايسه با تفكر مااست , نه با مقايسه به علم خدا!.
به هر حال توصيف خداوند در اين حال به ((قهاريت )) دليل بر تسلط او برهمه چيز و سيطره او بر درون و برون همگان مى باشد.
(آيه ) در اين آيه حال مجرمان را به نحو ديگرى ترسيم مى كند,مى فرمايد: ((و در آن روز, مجرمان را با هم در غل و زنجير مى بينى )) كه دستها وگردنهايشان را به هم بسته است (وترى المجرمين يومئذ مقرنين فى الا صفاد).
ايـن غل و زنجيرها تجسمى است از پيوند عملى و فكرى اين گنهكاران در اين جهان كه دست به دسـت هم مى دادند, و به كمك هم مى شتافتند و در طريق ظلم وفساد با يكديگر رابطه و پيوند و هـمـكارى داشتند و اين ارتباط در آنجا به صورت زنجيرهايى مجسم مى شود كه آنان را به يكديگر مرتبط مى سازد.
(آيـه ) سـپـس بـه بـيان لباس آنها مى پردازد كه خود عذاب بزرگى است براى آنان , و مى گويد: ((لـبـاسـهـايشان از قطران [ماده جسبنده بد بوى قابل اشتعال ] است و صورت آنها را (شعله هاى ) آتش مى پوشاند)) (سرابيلهم من قطران وتغشى وجوههم النار).
به اين ترتيب به جاى لباس , بدنهاى آنها را از نوعى ماده سياهرنگ بدبوى قابل اشتعال مى پوشانند, لباسى كه هم زشت و بدمنظر است و هم بدبو, و هم خودقابل سوختن و شعله ور شدن و با داشتن ايـن عيوب چهارگانه بدترين لباس محسوب مى شود چرا كه لباس را براى آن مى پوشند كه زينت بـاشـد و هـم انسان را ازگرما و سرما حفظ كند, اين لباس به عكس همه لباسها هم زشت است و هم سوزاننده و آتش زننده .
(آيـه ) اينها براى آن است , ((تا خداوند هر كس را, هرآنچه انجام داده , جزادهد)) ! (ليجزى اللّه كل نفس ما كسبت ).
جـالـب ايـن كـه نمى گويد: ((جزاى )) اعمالشان را به آنها مى دهد, بلكه مى گويد:آنچه را انجام داده انـد به عنوان جزا به آنها خواهند داد و اين آيه با اين تعبير خاص دليل ديگرى بر مساله تجسم اعمال است .
و در پايان مى فرمايد: ((خداوند سريع الحساب است )) (ان اللّه سريع الحساب ).
كـاملا روشن است هنگامى كه اعمال انسان از ميان نرود و با تغيير چهره به سراغ آدمى بيايد ديگر حسابى از آن سريعتر نخواهد بود, و در واقع حسابش همراه خودش است !.
در بـعـضـى از روايـات مى خوانيم : ((خداوند به اندازه يك چشم بر هم زدن حساب همه خلايق را مى رسد)).
اصولا محاسبه پروردگار نياز به زمان ندارد و آنچه در روايت فوق آمده , درحقيقت براى اشاره به كوتاهترين زمان است .
(آيـه ) و از آنجا كه آيات اين سوره و همچنين تمامى اين قرآن جنبه دعوت به توحيد و ابلاغ احكام الهى به مردم و انذار آنها در برابر تخلفاتشان دارد,در آخرين آيه اين سوره مى فرمايد: ((اين (قرآن ) ابلاغ عمومى براى همه مردم است ))(هذا بلا غ للناس ).
((تا همه به وسيله آن انذار شوند)) (ولينذروا به ).
((و بدانند او خداى يكتاست )) (وليعلموا انما هو اله واحد).
و منظور اين است كه : ((صاحبان مغز و انديشه پند گيرند)) (وليذكراولوا الا لباب ).