در تـعـقـيـب آيـات گـذشـتـه كه واكنش نادرست منكران حق را در برابر نعمتهاى گوناگون پـروردگـار بـيـان مى كرد, در اينجا به گوشه اى از مجازاتهاى دردناك آنها درجهان ديگر اشاره مى كند.
نـخـسـت مـى گـويـد: ((و بـه خـاطر بياوريد روزى را كه ما از هر امتى گواهى (برآنها) مبعوث مى كنيم )) (ويوم نبعث من كل امة شهيدا).
سـپـس اضـافه مى كند كه در آن دادگاه ((اجازه سخن گفتن به كافران داده نمى شود)) (ثم لا يؤذن للذين كفروا).
آيـا مـمـكن است خداوند اجازه دفاع به مجرمى ندهد ؟ آرى ! در آنجا نياز به سخن گفتن با زبان نـيست ! دست و پا وگوش و چشم و پوست بدن و حتى زمينى كه انسان بر آن گناه يا ثواب كرده است , گواهى مى دهندS( بنابراين , نوبت به زبان نمى رسد.
نه تنها به آنها اجازه سخن گفتن داده نمى شود بلكه ((توانايى بر جبران واصلاح و تقاضاى عفو نيز ندارند)) (ولا هم يستعتبون ).
چـرا كـه آنـجا كه سراى برخورد با نتيجه ها و بازتابهاى عمل است نه جاى انجام عمل و يا جبران و اصلاح .
(آيـه ) در ايـن آيه اضافه مى كند اين ظالمان ستم پيشه هنگامى كه از مرحله حساب گذشته و در بـرابـر عـذاب الـهـى قـرار گرفتند گاهى تقاضاى تخفيف و گاهى تقاضاى مهلت مى كنند, اما ((هنگامى كه ظالمان مجازات را ببينند نه به آنها تخفيف عذاب داده مى شود و نه مهلت )) (واذا را الذين ظلموا العذاب فلا يخفف عنهم ولا هم ينظرون ).
(آيـه ) در ايـن آيه همچنان , سخن از آينده شوم مشركان , به خاطرپرستيدن بتها است , مى فرمايد, در صـحـنـه قيامت كه معبودهاى ساختگى وانسانهايى كه همچون بت پرستش مى شدند در كنار پـرسـتـش كنندگان قرار مى گيرند,((و هنگامى كه مشركان معبودهايى را كه همتاى خدا قرار دادنـد مـى بـيـنـنـد, مـى گـويـند:((پروردگارا ! اينها همتايانى هستند كه ما به جاى تو آنها را مى خوانديم )) ! (واذا راالذين اشركوا شركاهم قالوا ربنا هؤلا شركاؤنا الذين كنا ندعوا من دونك ).
ايـن مـعـبـودان نـيـز, ما را در اين كار وسوسه كردند و در حقيقت شريك جرم مابودند, بنابراين , سهمى از عذاب و مجازات ما را براى آنها قرار ده .
((در ايـن هـنـگـام (بـه فـرمان خدا) معبودان (به سخن در مى آيند و) آنهامى گويند: شما قطعا دروغگو هستيد)) ! (فالقوا اليهم القول انكم لكاذبون ).
مـا نـه شـريـك خـدا بوديم و نه شما را وسوسه كرديم و نه محكوم به پذيرش بخشى از مجازاتتان هستيم .
(آيـه ) در ايـن آيه اضافه مى كند كه بعد از اين سخن و شنيدن پاسخ ((همگى در پيشگاه خدااظهار تـسـليم مى كنند)) (والقوا الى اللّه يومئذ السلم ) وغرورو نخوت و تعصبهاى كوركورانه اين عابدان نـادان با ديدن چهره حق كنار مى رود وسر تعظيم در پيشگاهش فرود مى آورند و (در اين هنگام ) تمام آنچه را (نسبت به خدا) دروغ مى بستند, گم و نابود مى شود)) ! (وضل عنهم ما كانوا يفترون ) .
هـم نـسبت دروغين شريك خدا بودن , محو و بى رنگ مى شود, و هم پندارشفاعت بتها در پيشگاه خدا, بلكه همانها آتشگيره هاى دوزخ مى شوند و به جان پرستش كنندگانشان مى افتند!.
(آيه ) تا اينجا بيان حال مشركان گمراهى بود كه در شرك و انحراف خودغوطه ور بودند, بى آنكه ديـگـرى را بـه اين راه بخوانند, سپس حال كسانى را بيان مى كند كه در عين گمراهى به گمراه سـاخـتـن ديـگـران نـيـز اصرار دارند, مى فرمايد:((كسانى كه كافر شدند و مردم را از راه خدا باز داشتند, مجازاتى مافوق مجازات كفرشان بر آنها مى افزاييم در برابر آنچه فساد مى كردند)) (الذين كفروا وصدوا عن سبيل اللّه زدناهم عذابا فوق العذاب بما كانوا يفسدون ) چرا كه عامل فساد درروى زمين و گمراهى خلق خدا, و مانع از پيمودن راه حق شدند.
در حـديث مشهورى مى خوانيم : ((هر كس سنت نيكى بگذارد, پاداش كسانى كه به آن عمل كنند براى او هست بى آنكه از پاداش آنها كاسته شود, و هر كس سنت بدى بگذارد, گناه همه كسانى كه به آن عمل مى كنند بر او نوشته مى شود, بى آنكه ازگناه آنها چيزى كاسته شود)).
(آيه ) سپس به دنبال سخنى كه از وجود ((گواه )) در هر امتى در چند آيه قبل به ميان آمد مجددا به سراغ آن بحث با توضيح بيشترى مى رود, مى گويد: ((و به خاطر بياوريد آن روز را كه ما از ميان هـر امـتى گواهى از خود آنها بر آنها مبعوث مى كنيم )) (ويوم نبعث فى كل امة شهيدا عليهم من انفسهم ).
گـرچـه ايـن حـكـم عام شامل مسلمانان و پيامبر اسلام (ص ) نيز مى شود, ولى براى تاكيد بيشتر خـصـوصـا آن را مـطـرح كـرده , مى فرمايد: ((و ما تو را شاهد و گواه براين گروه مسلمانان قرار مى دهيم )) (وجئنابك شهيدا على هؤلا ).
و از آنجا كه قرار دادن شهيد و گواه فرع بر اين است كه قبلا برنامه كامل وجامعى در اختيار افراد قرار داده شده باشد, بطورى كه حجت بر همگى تمام شود,تا به دنبال آن , مساله نظارت و مراقبت مـفـهـوم صحيحى پيدا كند, لذا بلافاصله مى گويد: ((و ما اين كتاب آسمانى (قرآن ) را بر تو نازل كرديم كه بيانگر همه چيزاست )) (ونزلنا عليك الكتاب تبيانا لكل شى ).
((و هـم هدايت است و هم رحمت , و هم مايه بشارت براى همه مسلمانان جهان )) (وهدى ورحمة وبشرى للمسلمين ).