تـعـبـيـرات مـهـمى در روايات اسلامى آمده , از جمله در حديثى ازپيغمبراكرم (ص ) مى خوانيم : ((هـركـس آن را تلاوت كند گويى سوره بقره را قرائت كرده , و پاداش او به اندازه كسى است كه يك چهارم قرآن را تلاوت كرده باشد)).
و در حديثى از امام صادق (ع ) مى خوانيم كه فرمود: ((هرگز از تلاوت سوره ((اذا زلزلت الا رض )) خسته نشويد, چرا كه هركس آن را در نمازهاى نافله بخواندهرگز به زلزله گرفتار نمى شود, و با آن نمى ميرد, و به صاعقه و آفتى از آفات دنيا تاهنگام مرگ گرفتار نخواهد شد)).
به نام خداوند بخشنده بخشايشگر.
(آيـه )ـ همان گونه كه گفتيم آغاز اين سوره با بيان بعضى از حوادث هول انگيز ووحشتناك پايان ايـن جـهـان و شـروع رستاخيز همراه است , نخست مى فرمايد:((هنگامى كه زمين شديدا به لرزه درآيد)) (اذا زلزلت الا رض زلزالها).
و آن يـا زلـزلـه تمام كره زمين است ـبرخلاف زلزله هاى معمولى كه موضعى ومقطعى است ـ و يا اشاره به زلزله معهود يعنى S( زلزله رستاخيز است .
(آيـه )ـ ((و زمـيـن (چنان زير و رو شود كه ) بارهاى سنگينش را خارج سازد))(واخرجت الا رض اثقالها).
بعضى گفته اند: منظور از ((اثقال )) (بارهاى سنگين زمين ) انسانها هستند كه بازلزله رستاخيز از درون قبرها به خارج پرتاب مى شوند.
و بعضى ديگر گفته اند: گنجهاى درون خود را بيرون مى ريزد, و مايه حسرت دنياپرستان بى خبر مى گردد.
ايـن احتمال نيز وجود دارد كه منظور بيرون فرستادن مواد سنگين و مذاب درون زمين است كه مـعـمـولا كـمى از آن به هنگام آتشفشانها و زلزله ها بيرون مى ريزد,در پايان جهان آنچه در درون زمين است به دنبال آن زلزله عظيم به بيرون پرتاب مى شود.
تفسير اول مناسبتر است هرچند جمع ميان سه تفسير نيز بعيد نيست .
(آيـه )ـ بـه هر حال , در آن روز ((انسان (از ديدن اين صحنه بى سابقه ,سخت متوحش مى شود, و) مى گويد: زمين را چه مى شود)) كه اين گونه مى لرزد؟(وقال الا نسان مالها).
((انـسـان )) در ايـنـجا معنى گسترده اى دارد كه همگان را شامل مى شود, زيراتعجب از اوضاع و احوال زمين در آن روز مخصوص به كافران نيست .
ايـن تـعـجـب , و سؤال ناشى از آن نفخه اولى است كه نفخه پايان جهان است ,زيرا زلزله عظيم در پايان جهان رخ مى دهد.
و در اين صورت منظور از اثقال زمين S( معادن و گنجها و مواد مذاب درون آن است .
(آيـه )ـ و از آن مـهـمـتـر ايـن كه : ((در آن روز تمام خبرهايش را بازگو مى كند))(يومئذ تحدث اخبارها).
آنچه از خوبيها و بديها, و اعمال خير و شر, بر صفحه زمين واقع شده , همه رابرملا مى سازد, و يكى از مـهـمـتـريـن شهود اعمال انسان در آن روز همين زمينى است كه ما اعمال خود را بر آن انجام مى دهيم , و شاهد و ناظر ماست .
در حديثى از پيغمبر اكرم (ص ) مى خوانيم : ((منظور از خبردادن زمين اين است كه اعمال هر مرد و زنـى را كـه بر روى زمين انجام داده اند خبر مى دهد,مى گويد: فلان شخص در فلان روز فلان كار را انجام داد, اين است خبر دادن زمين ))!.
(آيـه )ـ در اين آيه مى افزايد: ((اين به خاطر آن است كه پروردگارت به اووحى كرده است )) (بان ربك اوحى لها) و زمين در اجراى اين فرمان كوتاهى نمى كند.
تـعـبـيـر ((اوحى )) در اينجا به خاطر آن است كه چنين سخن گفتن اسرارآميزبرخلاف طبيعت زمين است و اين جز از طريق يك وحى الهى ممكن نيست .
(آيـه )ـ سپس مى فرمايد: ((در آن روز مردم بصورت گروههاى پراكنده (ازقبرها) خارج مى شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود))! (يومئذ يصدر الناس اشتاتا ليروا اعمالهم ).
جـمـله ((ليروا اعمالهم )) به معنى ((تجسم اعمال )) و مشاهده خود اعمال است ,و اين آيه يكى از روشـنـتـرين آيات كه بر مساله تجسم اعمال دلالت دارد محسوب مى شود يعنى S( در آن روز اعمال آدمـى به صورتهاى مناسبى تجسم مى يابد و دربرابر او حضور پيدا مى كند, و همنشينى با آن مايه نشاط يا رنج و بلاست .
(آيـه )ـ سـپس به سرانجام كار هريك از اين دو گروه مؤمن و كافر, نيكوكار وبدكار, اشاره كرده , مـى فـرمايد: ((پس هركس هم وزن ذره اى كار خير انجام دهد آن رامى بيند)) (فمن يعمل مثقال ذرة خيرا يره ).
(آيه )ـ ((و هركس هم وزن ذره اى كار بد كرده آن را مى بيند))! (ومن يعمل مثقال ذرة شرا يره ).
ظـاهـر ايـن آيـات نيز تاكيد مجددى است بر مساله ((تجسم اعمال )) و مشاهده خود عمل , اعم از نـيـك و بـد در روز قيامت , كه حتى اگر سر سوزنى كار نيك يابدباشد در برابر صاحب آن مجسم مى شود و آن را مشاهده مى كند.
منظور از ((ذرة )) در اينجا كوچكترين وزنهاست .
نه تنها از آيات فوق , كه از آيات مختلف قرآن به خوبى استفاده مى شود كه درحسابرسى اعمال در قـيـامـت فوق العاده دقت و موشكافى مى شود, در آيه 16 سوره لقمان مى خوانيم : ((پسرم ! اگر به انـدازه سـنـگينى دانه خردلى (عمل نيك يا بد) باشدو در دل سنگى يا در گوشه اى از آسمانها يا زمـيـن پـنـهان گردد, خداوند آن را (درقيامت ) براى حسابرسى مى آورد, خداوند دقيق و آگاه است )).
اين تعبيرات نشان مى دهد كه در آن حسابرسى بزرگ كوچكترين كارهامحاسبه مى شود, ضمنا اين آيـات هـشـدار مـى دهـد كه : نه گناهان كوچك را كم اهميت بشمرند, و نه اعمال خير را كوچك , چيزى كه مورد محاسبه الهى قرار مى گيردهرچه باشد كم اهميت نيست .
بـه راسـتـى ايـمـان عميق به محتواى اين آيات كافى است كه انسان را در مسيرحق وا دارد, و از هرگونه شر و فساد باز دارد.
((پايان سوره زلزله )).